Zastanawiałeś się, kiedy pierwszy raz wykorzystano płetwy lub kto stoi za takim wynalazkiem jak sprzęt nurkowy? Poznaj historię nurkowania!
Woda to fascynujące i nieodkryte środowisko, które od wieków przyciąga człowieka swoimi tajemnicami. Nurkowanie, czyli jedna z najbardziej ekscytujących i niezwykłych form eksploracji podwodnego świata, ma długą historię. Od pradawnych czasów, gdy pierwsze istoty zanurzały się w morza i oceany w poszukiwaniu pożywienia, po dzisiejsze zaawansowane technologie nurkowania, ta dziedzina rozwijała się i zapewniała ludzkości możliwość odkrywania nieznanego i podziwiania podwodnych cudów. W dzisiejszym artykule zabierzemy Cię w podróż przez czas, aby przyjrzeć się początkom nurkowania, śledzić jego ewolucję i zrozumieć, jak narodziła się jedna z najbardziej pasjonujących aktywności na świecie.
Starożytność
Pierwszych wzmianek na temat prób nurkowania możemy doszukać się już w czasach starożytnych. Dowodem na to są badania archeologiczne, które wskazują, że ludzie żyjący tysiące lat temu używali przedmiotów wyłowionych spod wody, a oprócz tego wiele starożytnych malowideł przedstawia wizerunki nurków.
Naszą uwagę powinna zwrócić również pochodząca z V w. p.n.e. historia opisana przez greckiego pisarza Herodota. Opowiada ona o Greku Scyllisie, który podczas jednej z greckich kampanii został pojmany przez perskiego króla Kserksesa I, a następnie uwięziony w jednym ze statków. Gdy Scyllis zorientował się, że król planuje atak na grecką flotę, wyskoczył za burtę. Niemogący odnaleźć go Persowie, w końcu uznali go za zmarłego. Scyllis wynurzył się jednak w nocy i używając do oddychania pustej łodygi trzciny, podpływał do perskich statków i przecinał cumy, zapobiegając rozpoczęciu ataku. Następnie przepłynął 15 km, aby z powrotem dołączyć do greckiej armii. Prawdopodobnie jest to tylko zwykła legenda, jednak pokazuje, że w umysłach starożytnych już istniało pojęcie pływania pod wodą.
Wróćmy jednak do faktów. Najstarszym zachowanym dokumentem, który wspomina o nurkowaniu, jest pochodząca z 885 r. p.n.e. asyryjska płaskorzeźba, która przedstawia mężczyznę uzbrojonego w broń podobną do kuszy, który oddycha za pomocą czegoś, co przypomina współczesną butlę nurkową. Innym ciekawą wzmianką historyczną jest stworzony przez Arystotelesa opis dzwonu nurkowego, którego używać miał sam Aleksander Wielki podczas oblężenia Tyru.
Warto wiedzieć, że początkowo nurkowanie wykorzystywane było w celach militarnych, jednak w późniejszych czasach zaczęto również z niego korzystać do wydobywania na powierzchnię przedmiotów zatopionych w portach. Według badaczy już w czasach starożytnych możliwe było zanurzenie się na głębokość nawet 30 metrów. Udawało się to osiągnąć dzięki użyciu specjalnych lin. Chęć nurkowania coraz głębiej sprawiła, że z czasem rozpoczęto pierwsze próby skonstruowania podwodnych aparatów do oddychania.
Leonardo da Vinci i jego wkład w rozwój nurkowania
Pierwsze pomysły na „aparat tlenowy” opierały się na wykorzystaniu worków z powietrzem. Było to jednak nieskuteczne rozwiązanie ze względu na szybkie wypełnianie się worka dwutlenkiem węgla. Pierwszy bardziej zaawansowany system oddychania pod wodą zaprojektował, nie kto inny, jak sam Leonardo da Vinci i miało to miejsce w 1500 roku. Były to projekty zintegrowanego systemu oddychania i kontroli pływalności, a także kombinezon nurkowy, jednak nie ma dowodów, że projekty te zostały kiedykolwiek zrealizowane.
Pomysł Leonardo opierał się na skórzanym kapturze, który miał zakładać na siebie nurek. Kaptur ten miał szklane okienka na oczy, a także posiadał dwie wychodzące z niego rurki, które zmierzały na powierzchnię, na której miał utrzymać je pływak. Analizując projekty włoskiego twórcy, można zauważyć, że stawiał on na umieszczanie w okolicach klatki piersiowej oraz barków obręczy, które miały za zadanie chronić nurka przed działaniem ciśnienia. Oprócz tego znajdziemy w nich pomysły takie jak np. zakładane na ręce i nogi płetwy, które miały zapewnić łatwiejsze poruszanie się pod wodą.
Projekty aparatów tlenowych autorstwa Giovanni Alfonzo Borelliego
Kolejną osobą, która miała duży wkład w rozwój nurkowania, był włoski wynalazca Giovanni Alfonzo Borelli. Już po jego śmierci, w 1680 roku opublikowano dzieło, które zawierało projekty jego autorstwa. Znaleźć można w nim rysunki dzwonów nurkowych, łodzi podwodnych z workami napełnionymi powietrzem, ale co ważniejsze - projekty aparatów nurkowych zintegrowanych z tubami powietrznymi o zmiennej objętości, stworzonych na wzór pęcherzy pławnych u ryb.
W zgodzie ze wspomnianymi projektami nurek miał być wyposażony w wykonany z gotowanej skóry i połączony ze skórzanym workiem hełm. Worek ten zabierał ze sobą pod wodę. Znajdowały się w nim różne substancje chemiczne, których zadaniem było przetwarzać wydychane powietrze w ten sposób, aby móc nim ponownie oddychać. Dodatnia pływalność miała być zrekompensowana poprzez używanie jednometrowego walca z regulowaną objętością.
Choć był to niewątpliwy krok do przodu w konstruowaniu aparatów nurkowych to urządzenie skonstruowane przez Borelliego nie miało prawa działać. Ówczesna fizyka nie rozumiała jeszcze pojęcia ciśnienia, dlatego też zanurzenie nurka we wspomnianej aparaturze skończyłoby się zassaniem worka na głowie, a w rezultacie śmiercią. Współczesne nurkowanie zawdzięcza jednak temu włoskiemu wynalazcy zapoczątkowanie idei ponownego oddychania wydychanym powietrzem. Pomysły, które zapoczątkował, są obecnie wykorzystywane w nowoczesnych aparatach oddechowych o obiegu zamkniętym.
Zjawisko dzwonu nurkowego
Oddzielnym rozdziałem w rozwoju nurkowania były próby wykorzystania zjawiska dzwonu nurkowego. Wykorzystuje ono szczelną z jednej strony, a otwartą z drugiej strony beczkę, którą opuszcza się pod wodę. W trakcie zanurzania beczki poziom wody się podnosi, jednak pod sufitem pozostaje trochę powietrza, które można wykorzystać do zaczerpnięcia powietrza. Za wynalazcę urządzenia opartego na tym zjawisku uznaje się Guglielmo de Loreno, który opracował je w 1535 roku. Pierwszy raz jej działanie zaprezentowano publicznie trzy lata później, w 1538 roku.
Wynalazek ten bez wątpienia przedłużał czas przebywania pod wodą, ale pozwalało to tylko na kilkunastominutowe nurkowanie. Kolejne udoskonalenia szły więc w kierunku umożliwienia wymiany powietrza wewnątrz dzwonu. Ciekawą innowację wymyślił w 1690 roku Edmund Halley. Opracował on dzwon, który za pomocą rury połączony był z beczkami wypełnionymi powietrzem. Pełniły one funkcję zbiorników z czystym powietrzem i mogły być wymieniane na powierzchni. Beczki były zanurzane razem z dzwonem i umieszczane nieco niżej niż dolna krawędź dzwonu. Sprawiało to, że znajdujące się w nich powietrze miało wyższe ciśnienie niż to wewnątrz dzwonu. Po otwarciu przewodu powietrze dostawało się do wewnątrz i w ten sposób dokonywano wymiany powietrza.
Pomysł opracowany przez Halleya pozwalał także na nurkowanie poza dzwonem. W tym celu wykorzystywano hełm ze skórzanym przewodem, który pozwalał na nieznacznie opuszczenie dzwonu. Rozwiązanie to okazało się na tyle obiecujące, że postanowiono kontynuować nad nim prace. Kolejne innowacje ukierunkowane były na zasilanie dzwonu powietrzem z powierzchni. Wyzwaniem jednak było tutaj sprężenie powietrza do wartości ciśnienia większego niż panujące na danej głębokości. Podjęto więc próby skonstruowania kompresora powietrza.
Pierwsza efektywna pompa powietrza została opatentowana przez Von Guericke w 1650 roku. Urządzenie to umożliwiło pozostawanie pod wodą przed dłuższy czas, jednak nadal uniemożliwiało nurkowi swobodne poruszanie się na większym obszarze. Naturalnym krokiem było więc umożliwić nurkowi większy zakres poruszania się. Pierwszy system nurkowy, który w ograniczonym zakresie to umożliwił, powstał w 1715 roku z inicjatywy Anglika Johna Lethbridge'a.
W kolejnych latach rozpoczęto próby skonstruowania kombinezonu nurkowego. Przez lata powstawały nowe, coraz bardziej zaawansowane projekty. Twórcą pierwszego systemu nurkowego, który umożliwiał poruszanie się pod wodą był Karl Heinrich Klingert. W 1797 roku skonstruował on hełm, który połączony był giętkimi rurami z wypełnionym skompresowanym powietrzem zbiornikiem, co pozwalało na dosyć swobodne poruszanie się pod wodą. Sprzęt ten okazał się zbyt ciężki, jednak zastosowane w nim rozwiązania wykorzystano do dalszych konstrukcji.
Prawdziwym przełomem w dziedzinie nurkowania okazało się opatentowanie w 1823 roku przez braci Johna i Charlesa Deane hełmu strażackiego, który chronił strażaków przed wdychaniem dymu. Wynalazek zdobył ogromną popularność, a bracia zwrócili się do niemieckiego naukowca Augusta Siebie o dostosowanie hełmu do nurkowania. Skonstruowany przez Siebe hełm wykonany był z miedzi, a powietrze było do niego dostarczane przez specjalne przewody z powierzchni. Pierwotnie nie był on zintegrowany z kombinezonem, a opierał się na barkach nurka za pomocą specjalnych ciężarków. Wynalazek ten pomógł w przeprowadzeniu kilku ekspedycji.
Za autora pierwszego autonomicznego systemu nurkowego uznaje się Williama Jamesa, który w 1825 roku zaprezentował uszczelniany skafander połączony z miedzianym hełmem. Technologia zaproponowana przez Anglika wykorzystywana jest do dzisiaj przy produkcji suchych skafandrów. Kolejne projekty ukierunkowane były na zabezpieczenie hełmów przed dostaniem się wody do środka. W 1934 roku Leonard Norcross wynalazł zamknięty hełm nurkowy. Do jego konstrukcji użyto ołowiu, co chroniło głowę nurka przed ciśnieniem, a powietrze dostarczane było z powierzchni.
Rozwiązania zastosowane przez Norcrossa wykorzystał August Siebe w zaprezentowanym w 1837 roku stroju nurka klasycznego. Warto jednak wiedzieć, że był to dostosowany do nurkowania projekt braci Deane. Skafander ten był skonstruowany w taki sposób, że nurek mógł swobodnie regulować swoją pływalność i opróżniać lub napełniać skafander powietrzem. Pozwalał on również na przemieszczanie się w kierunku pionowym w toni wodnej. To właśnie ten wynalazek sprawił, że August Siebe został uznany za ojca nurkowania.
Wynalazek Siebe przez kilkadziesiąt lat był najlepszym na rynku sprzętem do oddychania pod wodą. Dopiero w 1865 roku dwóch Francuzów - Benoit Rouquayrol i Auguste Denayrouse - skonstruowali kombinezon Aerophere. Nowatorskim rozwiązaniem było tłoczenie sprężonego powietrza nie do hełmu, a do butli, którą zabierał ze sobą nurek. Powietrze przedostawało się do hełmu, gdy nurek brał wdech.
Kolejnym przełomem był rok 1909, kiedy to zakłady Draeger z niemieckiej Lubeki skonstruowały samowystarczalny system nurkowy, który składał się z ciężkiego hełmu i pojemnika ze sprężonym powietrzem. Dwa lata później projekt udoskonalono układem o obiegu zamkniętym zasilany wzbogaconym w tlen powietrzem. Przez kilka lat firma Draeger była monopolistą na rynku, jednak w 1917 roku wprowadzono na rynek hełm Mark V. The U.S. Bureau of Construction & Repair, który wraz ze skafandrem przeznaczonym do prac na dużych głębokościach, który na wiele dekad zdominował rynek. Używany był on m.in. przez U.S. Navy. Dopiero w 1980 roku ustąpił on miejsca swojemu następcy - MK V - MK12.
Początek XX wieku przyniósł rozwój nurkowania sportowego. Ważną datą w tej dziedzinie okazał się rok 1925, kiedy to Yves Le Prieur skonstruował nowego rodzaju aparat tlenowy. Po raz pierwszy w historii zastosowano w nim butlę z powietrzem o ciśnieniu 150 atmosfer. Oprócz tego aparat pozbawiony był ustnika, a zamiast tego posiadał połączoną z butlą maskę, która zakrywała całą twarz. Powietrze było do niej dostarczane za pomocą ciągłego strumienia regulowanego ręcznie. Projekt ten sprawił, że osoba nurkująca w końcu stała się w pełni niezależna od powietrza dostarczanego z powierzchni i mogła swobodnie poruszać się pod wodą.
Prawdziwy przełom nastąpił jednak w 1942 roku. To właśnie wtedy porucznik marynarki Jacques Yves Cousteau oraz inżynier Maurice Gagnan skonstruowali pierwszy automat oddechowy. Pomysł oparty był na wykorzystaniu reduktora powietrza stosowanego ówcześnie w samochodach z generatorem gazowym. Było to połączenie automatycznego regulatora aparatu autorstwa Rouquayrola i Denayrouse'a oraz zbiorników wysokociśnieniowych użytych w wynalazku Le Prieura. Umieszczona na plecach nurka butla, która nie ograniczała ruchów, dostarczała powietrze nawet przy najmniejszym wdechu. Wynalazek ten zrewolucjonizował nurkowanie, które mogło być wykorzystywane nie tylko do celów naukowych, ale także do zaspokajania ludzkiej ciekawości.
Aqualung (bo tak nazywał się aparat tlenowy) został wykorzystany przez samego twórcę, czyli Kapitana Cousteau. W 1950 roku nabył on statek, który został przystosowany do badań oceanograficznych. Nadano mu nazwę Calypso. Tym samym Cousteau rozpoczął serię wypraw badawczych, która zaowocowała powstaniem wielu nagrań dokumentujących życie w głębi mórz i oceanów całego świata. Powstały na ich podstawie film „Świat ciszy” został nagrodzony Złotą Palmą na Festiwalu w Cannes w 1956 roku.
W następnych latach trwały pracę nad unowocześnieniem urządzenia. W 1958 roku Sam Le Cocq stworzył pierwszy reduktor na pojedynczym wężu. Został on oparty na systemie tlenowym wykorzystywanym przez pilotów, co poprawiło wygodę korzystania z aparatu. Patent został nazwany Waterlung. Kolejną innowacją było unowocześnienie zaworu butli, który wyposażona w dodatkowe rezerwy, które można było wykorzystać, gdy skończy się tlen z butli.
Również w 1958 roku opatentowano regulator tłokowy. Został nim zastąpiony oryginalny regulator autorstwa Rouquayrola i Denayrouze'a w 1864 roku. W 1961 roku opracowano pierwsze urządzenie do regulacji pływalności pod wodą. Miało ono formę połączonego z butlą worka wypornościowego o regulowanej objętości, który został stworzony na wzór pęcherza pławnego u ryb. Wynalazek ten pozwalał na utrzymywanie się na konkretnej głębokości bez dużego wysiłku fizycznego. W 1963 roku wprowadzono z kolei Kamizelkę Ratunkowo-Wypornościową znaną jako Jacket.
Kilka słów warto poświęcić również historii nurkowania w Polsce. Niestety wiemy bardzo mało na temat polskich wyczynów nurkowych przed XX wiekiem. Istnieją tutaj jedynie dwie pisemne wzmianki. Jedna dotyczy nurkowania w urządzeniu konstrukcji Krzysztofa Arciszewskiego w Holandii w 1625 roku, a druga o skonstruowaniu dwóch okrętów podwodnych. Autorstwa Stefana i Włodzimierza Baranowskich (1877) oraz Stefana Drzewieckiego (1884).
Historia dokumentacji rozpoczyna się w 1935 roku, kiedy to prof. Roman Wojtusiak przeprowadził w celach naukowych serię nurkowań w Bałtyku. Po zakończeniu II wojny światowej nastąpił rozwój nurkowania w Polsce, jednak należy zdawać sobie sprawę, że podlegał on kilku ograniczeniom, które nie pozwalały na tak intensywną eksplorację głębin, jak w krajach zachodnich.
Pierwszym problemem była bariera paszportowa. Znalezienie się w granicach Bloku Wschodniego sprawiło, że wyprawy nurkowe na morza świata były albo trudne do zorganizowania, albo wręcz niemożliwe. Polscy nurkowie zmuszeni byli wobec tego jedynie do nurkowania w polskich akwenach. Inną trudnością była bariera dewizowa. Trudno było zdobyć dewizę na zakup zachodniego sprzętu nurkowego, co wymuszało nurkowanie na sprzęcie polskiej produkcji, który był wadliwy. Ostatnim ograniczeniem była bariera organizacyjna. Należy zdawać sobie sprawę, że w czasach PRL nurkować można było jedynie w ramach klubów zrzeszonych w organizacjach.
Jakie są jednak najważniejsze daty w historii rozwoju polskiego powojennego nurkowania? Warto zacząć od roku 1955, kiedy to przy Klubie Morskim Ligi Przyjaciół Żołnierza powstaje pierwsza w Polsce sekcja nurkowania swobodnego. Rok później powstają pierwsze kluby płetwonurków - Warszawski Klub Płetwonurków oraz Poznański Klub Płetwonurków „Akwanauta”. WKP organizuje też pierwszy w Polsce kurs na stopień podstawowy płetwonurka. W tym samym roku do życia zostaje powołana również Komisja Turystyki Podwodnej przy Zarządzie Głównym PTTK.
W 1957 roku powstaje prototyp polskiego aparatu powietrznego „Neptun”, a w 1968 roku Antoni Dębski konstruuje pierwszy polski habitat „Meduza-1”. Polscy nurkowie zaczynają również brać udział w krajowych oraz międzynarodowych zawodach w nurkowaniu sportowym. Bardzo ważne wydarzenia miały miejsce w latach 90. W 1991 roku powołano do życia Komisję Działalności Podwodnej Ligi Obrony Kraju, a w 1997 roku powstaje PADI, czyli Profesjonalne Stowarzyszenie Instruktorów Nurkowania.
Historia nurkowania pokazuje, że idea pływania pod wodą i eksplorowania morskich głębin istniała w ludzkich umysłach już w czasach starożytnych. Droga do współczesnych osiągnięć w tej dziedzinie była jednak długa i przyniosła wiele odkryć, które doprowadziły do obecnych możliwości. Współczesny sprzęt do nurkowania pozwala nam podziwiać piękno podmorskiego świata w skali dotąd niespotykanej. Przystępna cena sprawia, że nie jest to przyjemność zarezerwowana dla wybranków, ale może jej doświadczyć każdy z nas.
Pełne wyposażenie do nurkowania znajdziesz w sklepie nurkowym Decathlon.
