Czym jest żelazo? Jak sprawdzić niedobór żelaza oraz co przyjmować? Suplementacja preparatów
Żelazo jest jednym z fundamentalnych pierwiastków chemicznych.Odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu ludzkiego organizmu. Bierze udział w procesach biochemicznych i transportuje tlen przez krew. W niniejszym artykule omówimy jego funkcje oraz wyjaśnimy, dlaczego prawidłowe wchłanianie żelaza jest tak istotne. Skupimy się na problemach związanych z niedoborem tego składnika mineralnego,, przedstawimy zalecenia dotyczące suplementacji, które są kluczowe dla utrzymania właściwego stanu zdrowia.
Żelazo jest minerałem, który pełni kluczową rolę w zdolności do wiązania cząsteczkowego tlenu. W organizmie jest niezbędny do budowy charakterystycznego białka dla czerwonych krwinek, jakim jest hemoglobina. Uczestniczy również w metabolizmie energetycznym organizmu. Żelazo jest składnikiem enzymów, które odgrywają istotną rolę w przemianach tlenowych w mitochondriach komórkowych, takich jak cytochrom, peroksydaza czy katalaza.
Żelazo pełni istotną rolę w wielu kluczowych funkcjach organizmu, takich jak:
1. Układ odpornościowy. Jony żelaza odgrywają istotną rolę w aktywacji komórek układu immunologicznego, w tym makrofagów i limfocytów. Odpowiednia dawka żelaza jest zatem istotna dla efektywnej reakcji obronnej organizmu wobec infekcji i innych zagrożeń.
2. Mięśnie i układ nerwowy. Pierwiastek ten jest niezbędny do produkcji mioglobiny, białka magazynującego tlen w mięśniach. Jest to istotny czynnik podczas aktywności fizycznej. Zapotrzebowanie na żelazo wiąże się również z koncentracją i funkcjami psychologicznymi.
3. Produkcja czerwonych krwinek. Zapewnia odpowiednią ilość tlenu do wszystkich komórek i tkanek organizmu, co jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania.
4. Ochrona przed wolnymi rodnikami. Żelazo bierze udział w procesach detoksykacji w wątrobie, pomagając w ochronie komórek przed szkodliwym działaniem wolnych rodników tlenowych. Jest to istotne dla utrzymania równowagi w organizmie.
Zapotrzebowanie na żelazo jest uzależnione od różnych czynników, w tym między innymi: wieku, płci, stanu zdrowia i okresu życia, takiego jak ciąża czy okres karmienia piersią. Dzienne zapotrzebowanie dla dorosłych mężczyzn to około 9 mg żelaza dziennie, podczas gdy u kobiet, zwłaszcza w okresie przed menopauzalnym, zalecane jest 18 mg, ze względu na utraty związane z menstruacją. W okresie ciąży zapotrzebowanie wzrasta do 27 mg dziennie. U dzieci w wieku dojrzewania ta liczba wynosi od 12 do 15 mg.
Żelazo odgrywa kluczową rolę w organizmie sportowców, ponieważ jest niezbędne do transportu tlenu przez krew i magazynowania energii. Niedobór żelaza może prowadzić do zmęczenia, spadku wydolności fizycznej, a także innych problemów zdrowotnych. Z tego powodu sportowcy, zwłaszcza ci uczestniczący w intensywnych treningach, muszą zwracać szczególną uwagę na dostarczanie żelaza w odpowiedniej ilości. Sportowcy wymagają od 30 do 70% większej ilości żelaza w porównaniu do osób niezaangażowanych w intensywną aktywność fizyczną, ponieważ są bardziej podatni na utratę tego minerału podczas wysiłku. Najczęściej problem ten dotyczy biegaczy.
Niedobory żelaza mogą wynikać z różnych czynników, takich jak utrata krwi (np. w wyniku krwawień w przewodzie pokarmowym lub podczas menstruacji), utrata żelaza z potem i moczem, nieprawidłowym procesem wchłaniania, oraz niedoborami w diecie.
Warto pamiętać, że osoby z pewnymi schorzeniami, takimi jak choroby wątroby czy nerek, powinny unikać samodzielnego przyjmowania żelaza bez konsultacji z lekarzem.
W pewnych częściach organizmu możliwe jest gromadzenie żelaza, głównie w postaci hemosyderyny i ferrytyny, na przykład w wątrobie. Istnieją inne białka, takie jak transferyna, które odpowiadają za przechowywanie jonów żelaza oraz apoferrytyna, która je uwalnia. Żelazo wchłania się w jelicie cienkim, ze szczególnym uwzględnieniem dwunastnicy. Z tego powodu obecność niektórych chorób może negatywnie wpływać na zdolność organizmu do wchłaniania żelaza, co stanowi uzasadnienie dla stosowania suplementacji żelaza w postaci preparatów zawierających ten pierwiastek.
Żelazo występuje w dwóch głównych formach w pożywieniu: hemowej i niehemowej. Pierwsze z nich jest lepiej wchłaniane przez organizm, a jego głównym źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego. Żelazo niehemowe możemy znaleźć w produktach roślinnych, takich jak szpinak, fasola, soczewica, płatki śniadaniowe, a także w niektórych suplementach diety.
Ważne jest, aby utrzymywać równowagę między spożyciem obu form żelaza w diecie. Dotyczy to zwłaszcza osób, które mogą mieć problemy z niedoborami. Osoby na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej powinny zwrócić uwagę na dostarczanie wystarczającej ilości żelaza niehemowego i jednocześnie maksymalizować jego wchłanianie poprzez spożywanie witaminy C.
Niedobór żelaza to stan, w którym stężenie jonów żelaza w surowicy krwi spada poniżej norm referencyjnych. Istnieje szereg czynników wpływających na obniżony poziom tego pierwiastka, do których zalicza się:
1. Nieodpowiednia dieta – niedostateczne spożycie żelaza i/lub jego łatwo przyswajalnych form, zwłaszcza w przypadku pożywienia roślinnego.
2. Zaburzenia funkcji narządów odpowiadających za wchłanianie żelaza – choroby przewodu pokarmowego, które ograniczają zdolność absorpcji w jelitach, takie jak zespół złego wchłaniania, a także medyczne aspekty, na przykład częściowa resekcja żołądka lub jelita.
3. Przewlekłe lub ostre stany zapalne i/lub infekcje.
4. Choroby o charakterze przewlekłym, na przykład nowotwory.
5. Ukryte lub jawne krwawienia z przewodu pokarmowego, lub dróg moczowych.
6. Obfite miesiączki.
7. Utrata dużej ilości krwi w wyniku urazu lub wypadku.
8. Podwyższone pH w żołądku, co ogranicza wchłanianie preparatów żelaza.
9. Długotrwałe stosowanie niektórych leków, na przykład inhibitorów pompy protonowej, które zwiększają pH żołądkowe w kierunku bardziej zasadowego.
Niedostateczny poziom żelaza w wyraźny sposób wpływa na funkcjonowanie organizmu na różnych poziomach. Najbardziej znanym schorzeniem jest niedokrwistość z niedoboru żelaza, znana również jako anemia. Charakterystyczne objawy niedoboru żelaza lub niskiego stężenia tego pierwiastka we krwi obejmują symptomy związane z różnymi układami. Do tych objawów zalicza się:
– pogorszenie samopoczucia i osłabienie;
– obniżenie kondycji;
– duszność, szczególnie po wysiłku;
– bóle głowy i zawroty;
– zła kondycja włosów, paznokci oraz bladość skóry;
– ograniczona zdolność koncentracji i uczenia się;
– zwiększona podatność na infekcje;
– opóźnienie wzrostu u dzieci;
– wady rozwojowe u płodu lub dziecka, zwiększone ryzyko przedwczesnego porodu lub poronienia.
Warunki sprzyjające nadmiarowi żelaza, które warto sprawdzić, obejmują:
– niedokrwistość hemolityczna lub aplastyczna, które mogą prowadzić do zaburzeń w równowadze żelaza;
– wielokrotne przetoczenia krwi, zwłaszcza w kontekście operacji chirurgicznych;
– hemochromatoza, choroba genetyczna charakteryzująca się nadmiernym gromadzeniem żelaza w organizmie;
– nadmierne przyjmowanie żelaza z leków i preparatów;
– uszkodzenia wątroby, która jest głównym magazynem żelaza, na przykład w wyniku wirusowego zapalenia wątroby lub marskości wątroby;
– schorzenie związane z nieprawidłowym rozwojem komórek krwiotwórczych w szpiku kostnym.
Nadmiar żelaza w organizmie, zwany również hemochromatozą, może prowadzić do różnych objawów. Jednak warto zauważyć, że nie zawsze objawy te są natychmiastowe i mogą się stopniowo nasilać wraz z czasem. Należą do nich między innymi uczucie zmęczenia, ból stawów, zaparcia.
Jednym z podstawowych środków, na który decyduje się większość pacjentów, jest suplementy diety. W zależności od wieku, potrzeb i preferencji można wybrać odpowiedni produkt z żelazem, uwzględniając różne warianty smakowe. W zależności od form dostępne są:
– siarczan i pirofosforan żelaza,
– fumaran, glukonian i cytrynian żelaza,
– diglicynian żelaza, inaczej nazywany bisglicynianem.
Skutki suplementacji żelaza mogą być różne i zależą od indywidualnych potrzeb organizmu, stopnia niedoboru żelaza, oraz właściwego stosowania suplementów. Na jakie efekty możemy liczyć?
1. Poprawa poziomu hemoglobiny. Warto suplementować żelazo, gdzyż może to przyczynić się do poprawy parametrów krwi.
2. Poprawa energii i wydolności. Osoby z niedoborem żelaza mogą odczuwać zmęczenie i brak energii. Odpowiednia suplementacja może przyczynić się do poprawy ogólnej wydolności organizmu i mieć wpływ na transport tlenu.
3. Działanie układu odpornościowego. Żelazo pełni istotną rolę w funkcjonowaniu układu odpornościowego. Poprawa jego dostępności może wpłynąć na zwiększenie odporności organizmu na infekcje.
4. Poprawa zdolności koncentracji. Niedobór żelaza może wpływać na funkcje poznawcze, w tym na zdolność koncentracji i pamięć, tak samo jak wapń.
Dieta odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu właściwego poziomu żelaza w organizmie. W przypadku niedoboru żelaza warto wprowadzić do diety żywność bogatą w żelazo oraz składniki, które pomagają w jego lepszym przyswajaniu. Oto kilka zaleceń dotyczących diety:
1. Mięso czerwone. Szczególnie bogata w żelazo jest wołowina, jagnięcina i wieprzowina.
2. Drób. Kurczak, indyk i inne mięsa drobiowe są dobrym źródłem żelaza.
3. Ryby. Ryby, zwłaszcza te o dużej zawartości tłuszczu, mogą dostarczać wartościowego żelaza.
4. Jaja. Są bogatym źródłem żelaza, zwłaszcza żółtka jaja.
5. Rośliny strączkowe. Soczewica, fasola, groch, ciecierzyca i inne rośliny strączkowe to doskonałe czerpanie żelaza z produktów roślinnych.
6. Orzechy i nasiona. Orzechy, nasiona słonecznika, pestki dyni i migdały dostarczają nie tylko żelaza, ale także inne cenne składniki odżywcze.
7. Pełnoziarniste produkty zbożowe. Chleb razowy, płatki owsiane, brązowy ryż i inne produkty pełnoziarniste są bogate w żelazo.
Żelazo jest niezwykle istotnym pierwiastkiem dla wielu funkcji organizmu, obejmujących układ immunologiczny, pracę mięśni, funkcje psychiczne, produkcję krwinek czerwonych i ochronę komórek przed stresem oksydacyjnym. Warto regularnie badać jego poziom we krwi.
