Typy ożaglowania – jakie są rodzaje ożaglowań jachtów?

Chcąc poznać budowę jachtu, warto wiedzieć, czym jest ożaglowanie. Jest to układ żagli na jednostce pływającej. Jego głównym zadaniem jest wykorzystanie siły wiatru do napędzania łodzi. Układ i liczba żagli to główne czynniki, które decydują o tym, jak jednostka zachowuje się na wodzie, czyli czy jest szybka i zwrotna, czy raczej stawia na stabilność.

Wyróżnia się dwa podstawowe typy ożaglowania: rejowe i skośne. Podział ten opiera się na sposobie mocowania żagli względem masztu. W pierwszym ożaglowaniu są one rozwieszane poprzecznie (prostopadle) do osi jachtu, natomiast w skośnym – wzdłuż tej osi, czyli równolegle do masztu. Istnieją też inne, mniej typowe układy, takie jak ożaglowanie typu kleszcze kraba, spotykane głównie w tradycyjnych jednostkach z rejonów Pacyfiku.

To często spotykany typ ożaglowania we współczesnym żeglarstwie – zwłaszcza na jachtach – ponieważ pozwala nie tylko płynąć z wiatrem, ale też skutecznie żeglować pod wiatr. Jest wygodny w obsłudze, elastyczny i stosunkowo łatwy do opanowania.

Wśród jednostek z ożaglowaniem skośnym można wyróżnić różne układy żagli i masztów. Najczęściej spotykane to slup, czyli jacht z jednym masztem i dwoma żaglami – grotem (głównym) i fokiem (przednim). Inne typy to jol i kecz, które mają po dwa maszty, przy czym w keczu bezan (drugi maszt) stoi przed sterem, a w jolu – za nim. Na większych jednostkach, takich jak szkuner, masztów może być więcej, a żagle rozmieszczone są w różnych konfiguracjach. Istnieją także mniej znane układy, jak na przykład ket, który jest odmianą slupa z dodatkowymi przednimi żaglami.

Oto typy, jakie można tutaj wyróżnić:

• ożaglowanie bermudzkie (Marconi) – najbardziej rozpowszechnione jeśli chodzi o typy ożaglowania jachtów, szczególnie na turystycznych i sportowych. Składa się z trójkątnego żagla rozpiętego między masztem a poziomym bomem. Umożliwia żeglowanie zarówno z wiatrem, jak i ostro na wiatr;
  
• ożaglowanie gaflowe – bardziej klasyczne rozwiązanie z czworokątnym żaglem. Rozpięty jest między bomem a ukośnym gaflem, czyli górnym drzewcem, które opiera się o maszt. Spotykane głównie na tradycyjnych jednostkach i replikach dawnych łodzi;
  
• ożaglowanie gaflowe z topslem – wersja gaflowa, w której nad głównym żaglem znajduje się dodatkowy, mniejszy żagiel – topsel. Pozwala to zwiększyć powierzchnię ożaglowania i poprawić osiągi jednostki;
  ożaglowanie łacińskie – trójkątny żagiel zawieszony pod długą, ukośną rejką, której jeden koniec znajduje się w okolicy dziobu. Powszechnie stosowane było na tradycyjnych łodziach w rejonie Morza Śródziemnego;
  
• ożaglowanie arabskie – podobne do łacińskiego, lecz rejka nie sięga tak nisko przy dziobie. Występuje głównie w krajach arabskich oraz w Afryce Wschodniej;
  
• ożaglowanie rozprzowe – wykorzystuje rozprzę, czyli ukośne drzewce biegnące od dolnej części masztu do górnego narożnika żagla. Sam żagiel jest zazwyczaj czworokątny, a cały układ bywa spotykany na łodziach szkolnych lub rekreacyjnych;
  
• ożaglowanie lugrowe – czworokątny żagiel rozpięty między rejką na górze a bomem na dole. Rejka zamontowana jest do masztu pod kątem i niesymetrycznie. Czasem spotyka się wersje bez bomu – głównie w starszych typach łodzi rybackich;
  
• ożaglowanie lugrowe chińskie – charakterystyczne dla dżonek. Żagiel składa się z wielu poziomych listewek (żeber), co pozwala łatwo go zwijać i rozwijać;
  
• ożaglowanie guari (huari) – przypomina ożaglowanie gaflowe, ale gafel ustawiony jest niemal pionowo i wystaje ponad maszt. W tym układzie nie stosuje się topsla, ale można uzyskać dużą powierzchnię żagla nawet przy niższym maszcie.

Ożaglowanie rejowe to jeden z najstarszych i najbardziej rozpoznawalnych typów ożaglowania – kojarzony z klasycznymi żaglowcami i okrętami z dawnych epok. W tym układzie żagle mają zazwyczaj kształt prostokąta lub trapezu i są zawieszone pod poziomymi drzewcami zwanymi rejami. Reje montowane są do masztu poprzecznie, czyli prostopadle do kierunku, w którym płynie jednostka.

Żagle rejowe mogą być obracane względem masztu, ale tylko w ograniczonym zakresie – zazwyczaj do kilkudziesięciu stopni. To sprawia, że żaglowce dobrze radzą sobie przy wietrze z tyłu, ale mają trudności z żeglowaniem pod wiatr.

Na jednostkach z takim ożaglowaniem często spotyka się bardzo wysokie maszty, wyposażone w kilka pięter rej, na których rozwieszone są kolejne żagle. Każdy poziom to osobny komplet żagli, co daje dużą powierzchnię ożaglowania i pozwala wykorzystać siłę wiatru na różnych wysokościach.

W niektórych przypadkach, zwłaszcza na większych żaglowcach, rejowe żagle łączone są z innymi typami – na przykład z żaglami gaflowymi. Przykładem może być żaglowiec z ożaglowaniem rejowym i gaflowym, gdzie rejki umieszczone są na masztach przednich, a żagle gaflowe znajdują się na tylnych, co pozwala lepiej wykorzystać różne kierunki wiatru i zwiększyć funkcjonalność jednostki.

Tego typu ożaglowanie jednostek wyróżnia się charakterystycznym kształtem przypominającym rozwarte szczypce. Stąd właśnie wzięła się jego potoczna nazwa. Podstawowa forma tego ożaglowania, czyli polinezyjskiego, opiera się na dwóch wygiętych drzewcach, często bambusowych, połączonych na jednym końcu i tworzących konstrukcję przypominającą literę V. Wspólny koniec mocowany jest w okolicach dziobu, a całość osadzona jest na dość niskim maszcie. 

Istnieją też inne warianty opisane poniżej. 

• Ożaglowanie nowogwinejskie – żagiel główny wygląda podobnie jak w wersji polinezyjskiej, ale kleszcze mocowane są u podstawy masztu, co wpływa na sposób działania i balans jednostki.
  
• Ożaglowanie hawajskie – tutaj jedna strona to maszt, a druga łukowate drzewce, co tworzy asymetryczny, ale bardzo funkcjonalny układ. Tego typu żagiel na statku potrafi działać zaskakująco efektywnie, mimo swojej nietypowej formy.

Poza klasycznymi układami istnieją również mniej znane, często regionalne lub eksperymentalne formy ożaglowania. Część z nich wywodzi się z tradycji żeglarskich różnych wysp Pacyfiku, inne są efektem nowoczesnych prób wykorzystania sił aerodynamicznych w nietypowy sposób. Jednym z nich jest ożeglowanie melanezyjskie, w którym żagiel ma kształt prostokąta i jest rozpięty między dwoma masztami, które biegną od środka łodzi w kierunku rogów żagla. Nowozelandzkie z kolei wyróżnia się trójkątnym kształtem.

Niektóre nowoczesne statki rezygnują całkowicie z klasycznych żagli i stawiają na alternatywne źródła napędu wiatrowego. Poniżej znajdziesz ich charakterystykę.

• Skrzydło – zamiast tradycyjnego żagla, na pokładzie montowane jest skrzydło o kształcie profilu lotniczego, ustawione pionowo lub niemal pionowo. Działa podobnie jak skrzydło samolotu, generując siłę nośną. Takie rozwiązanie daje dużą wydajność, ale wymaga zaawansowanej konstrukcji.
  
• Rotor Flettnera – to pionowy walec obracający się dzięki silnikowi. Wykorzystuje tak zwany efekt Magnusa, czyli zjawisko, w którym obracający się obiekt w strumieniu powietrza wytwarza siłę boczną. Choć wygląda niepozornie, rotor może skutecznie napędzać dużą jednostkę, jak pokazują eksperymentalne statki badawcze i transportowe.