Czy gra w szachy to sport?

Jeżeli chcemy określić, czym właściwie jest sport, to warto zacząć od definicji słownikowych. Najczęściej pojawia się stwierdzenie, że to aktywność oparta na umiejętnościach, wymagająca określonego wysiłku fizycznego oraz prowadzona zgodnie z odgórnie ustalonymi zasadami. Ważną częścią tej definicji jest także rywalizacja, zarówno indywidualna, jak i drużynowa.

Bez wątpienia szachy spełniają większość z tych kryteriów. Gra opiera się na jasno określonych regułach, wymaga dużych zdolności intelektualnych, a rozgrywki odbywają się w duchu współzawodnictwa. To dyscyplina, w której liczy się strategia, planowanie i precyzja. Są to tym samym cechy charakterystyczne dla wielu uznanych sportów.

Główne wątpliwości pojawiają się przy elemencie wysiłku fizycznego. Osoby, które nie chcą uznania szachów za sport, podkreślają, że zawodnicy muszą jedynie przesuwać figury po planszy, a to nie stanowi aktywności fizycznej. To jednak dość uproszczone spojrzenie na tę kwestię, ponieważ nie uwzględnia złożoności długotrwałej koncentracji i obciążeń, zwłaszcza w trakcie gier turniejowych. Wielogodzinne partie skutkują realnym zmęczeniem, a gracze często przygotowują się kondycyjnie, aby poprawić własną wytrzymałość.

W klasycznym ujęciu gry planszowe traktuje się jako rozrywkę. Jednak granica między grą a sportem bywa tym samym dosyć płynna. Gdy element zabawy ustępuje miejsca profesjonalnemu treningowi, analizie i dążeniu do mistrzostwa to zaczynamy mówić o sporcie. W przypadku szachów ten proces zaszedł bardzo daleko, więc bardzo trudno całkowicie to zanegować.

Chociaż brak intensywnego ruchu fizycznego wzbudza największe wątpliwości, to jednak wysiłek umysłowy, konieczność regularnych treningów, presja rywalizacji i jasno ustalone zasady sprawiają, że szachy świetnie wpisują się w definicję sportu. Z tego też powodu w trakcie organizacji turniejów społeczność używa sformułowań typowo sportowych dla podkreślenia rangi tej królewskiej gry, zamiast słów kojarzących się głównie z rozrywką.

Szachy zostały oficjalnie uznawane za sport przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl), a FIDE (Międzynarodowa Federacja Szachowa) jest akredytowaną organizacją sportową. Oznacza to, że dyscyplina ta spełnia podstawowe wymagania formalne stawiane przez olimpijskie struktury. Mimo to szachy sportowe wciąż nie zostały włączone do programu igrzysk olimpijskich jako konkurencja medalowa.

Warto jednak zauważyć, że w 2000 roku podczas Letnich Igrzysk Olimpijskich w Sydney szachy pojawiły się jako sport pokazowy. W ramach demonstracji odbył się prestiżowy pojedynek pomiędzy Viswanathanem Anandem a Alexeyem Shirovem. Było to jednak wydarzenie jednorazowe i nie wprowadziło szachów na stałe do olimpijskiego kalendarza. Mimo że w późniejszych latach składano kolejne aplikacje o ich włączenie, między innymi na letnich igrzyskach w Tokio 2020, to jednak żadne z podań nie zakończyło się sukcesem.

Jednym z powodów braku akceptacji może być interpretacja wymogu fizycznego zaangażowania. MKOl przyjmuje tylko te dyscypliny, które zawierają element wysiłku fizycznego, są szeroko uprawiane na różnych kontynentach oraz nie polegają wyłącznie na zdolnościach mentalnych i użyciu maszyn. Chociaż szachy są niezwykle popularne (gra w nie ponad 600 milionów ludzi na świecie), to jednak nie spełniają w pełni kryterium fizycznej aktywności.

Nie jest jednak tak całkowicie źle, ponieważ mają one własną olimpiadę, organizowaną od 1927 roku przez FIDE. To międzynarodowe wydarzenie drużynowe skupia reprezentacje z całego świata i cieszy się dużym prestiżem w szachowym środowisku. Nie jest częścią igrzysk olimpijskich, to jednak funkcjonuje w strukturze sportowej na wzór innych międzynarodowych zawodów.

Szachy wymagają precyzyjnej kontroli nad koncentracją i wytrzymałością psychiczną, ale również dobrej kondycji fizycznej. Partie na najwyższym poziomie potrafią trwać nawet 9 godzin bez przerw. Czy więc szachy to sport ekstremalny? Wielu ekspertów tak uważa, ponieważ do głosu dochodzi ogromne zmęczenie, spada poziom uwagi, a najmniejszy błąd zazwyczaj oznacza porażkę. Dlatego arcymistrzowie, podobnie jak zawodowi sportowcy, przygotowują się kondycyjnie, aby zachować pełną koncentrację przez cały turniej.

Nie trzeba wiedzieć wszystkiego o szachach, aby zauważyć, że występuje tu silny element rywalizacji. Emocje w trakcie partii bywają porównywalne z napięciem towarzyszącym finałom w mocno dynamicznych sportach. Czasomierz nieubłaganie odlicza sekundy, a presja decyzji narasta z każdym ruchem przeciwnika. W tej sytuacji zachowanie zimnej krwi to cecha równie cenna, jak umiejętności techniczne.

Szachy to również dziedzina, w której obowiązuje etykieta sportowa. Każda partia rozpoczyna się i kończy uściskiem dłoni szachistów. Brak tego gestu może skutkować dyskwalifikacją. Ten aspekt pokazuje, że szachy promują szacunek wobec przeciwnika oraz ducha fair play, a więc podstawowe wartości każdej dyscypliny sportowej.

Nie bez znaczenia jest fakt, że szachy objęte są procedurami antydopingowymi. W turniejach organizowanych przez FIDE przeprowadzane są testy, aby zapobiegać stosowaniu substancji mogących wpłynąć na zdolność koncentracji lub odporność na stres. Co prawda większym zagrożeniem bywa korzystanie z pomocy komputerowej, to jednak obecność takich kontroli wskazuje na profesjonalny charakter rozgrywek.

Szachy spełniają najważniejsze kryteria sportu rywalizacyjnego, a same partie przebiegają w ścisłych ramach czasowych i wymagają dobrych umiejętności taktycznych i strategicznych oraz odporności psychicznej. Brak bezpośredniego wysiłku fizycznego odróżnia szachy od sportów tradycyjnych, takich jak bieganie czy rower. Jednak intensywność pojedynków i emocjonalny charakter rywalizacji potwierdza ich sportowy status.