Odkryj fascynującą historię baletu! Poznaj najsłynniejsze balety świata i dowiedz się, jak powstało to wyjątkowe widowisko.
Balet to rodzaj widowiska teatralnego, który w harmonijny sposób łączy taniec, muzykę oraz oprawę sceniczną. Warto dowiedzieć się, gdzie powstał balet, jak przebiegał jego rozwój oraz kim byli najwybitniejsi tancerze i choreografowie tej fascynującej sztuki scenicznej.
Balet jest wyjątkową formą sztuki scenicznej, w której głównym środkiem wyrazu jest taniec wykonywany przez tancerzy według ściśle określonej choreografii, w towarzystwie muzyki i na tle odpowiednio zaprojektowanej scenografii. Jest to forma tańca wysoce stylizowana, gdzie każdy ruch, krok i gest służą wyrażaniu emocji lub budowaniu narracji scenicznej.
Siła baletu tkwi nie tylko w samym tańcu, ale przede wszystkim w jego synergicznym połączeniu z muzyką – tancerze stają się niejako instrumentami interpretującymi dźwięki i rytmy – oraz z elementami teatralnymi takimi jak fabuła, kostiumy i dekoracje. To właśnie ta interdyscyplinarność i wielowymiarowość odróżniają balet od wielu innych form tanecznych, czyniąc go złożonym widowiskiem artystycznym. Zanim jednak balet przybrał formę widowiska o treści mitologicznej, przeszedł on długą drogę.
Początki baletu klasycznego sięgają Włoch końca XV wieku. To właśnie tam, podczas renesansowych maskarad i uroczystych dworskich interludiów, zrodziła się ta forma sztuki, stanowiąca połączenie recytacji, śpiewu, muzyki, pantomimy i tańca. Za pierwsze widowisko baletowe uznaje się wydarzenie z 1489 roku w Tortonie na dworze księcia Mediolanu, gdzie Bergonzio di Botta stworzył przygotowane dla dworu uroczyste interludium oparte na temacie wyprawy Jazona i Argonautów po Złote Runo. Jednak prawdziwy rozkwit balet zawdzięcza dworowi francuskiemu.
Do Francji balet zawitał dzięki Katarzynie Medycejskiej, gdzie szybko zyskał popularność. Przełomowym datą w kształtowaniu się baletu zawodowego było wystawienie w 1581 roku Ballet comique de la Reyne (Komiczny Balet Królowej). To monumentalne, ponad pięciogodzinne widowisko, łączące taniec klasyczny, śpiew, recytację, muzykę i bogatą oprawę sceniczną, zostało zamówione przez Katarzynę Medycejską z okazji ślubu Małgorzaty Lotaryńskiej z księciem de Joyeuse. Miał on głęboki podtekst polityczny, gloryfikujący władzę królewską i boskie prawo dynastii Walezjuszów do tronu Francji.
W 1661 roku Ludwik XIV założył pierwszą zawodową szkołę baletową – Akademię Tańca w Paryżu. Była to pierwsza tego typu instytucja w Europie, a jej powstanie uznaje się za kamień węgielny pod powstanie baletu zawodowego. Utworzenie Akademii miało fundamentalne znaczenie dla kodyfikacji techniki baletowej, systematycznego kształcenia zawodowych tancerzy oraz stopniowego oddzielania baletu od amatorskich przedstawień dworskich.
Obecnie do najważniejszych typów baletu zalicza się przede wszystkim balet romantyczny, balet z akcją oraz balet współczesny – wszystkie te formy stanowią fundament światowej sztuki scenicznej. Poniżej przedstawiamy ich charakterystyczne cechy.
W XVIII wieku doszło do istotnych przemian w koncepcji baletu, głównie za sprawą reformatorskich idei Jeana-Georgesa Noverre’a. Francuski choreograf i teoretyk tańca, dążył do tego, by balet stał się samodzielną formą sztuki dramatycznej, zdolną do opowiadania historii i wyrażania emocji wyłącznie za pomocą ruchu i pantomimy, bez konieczności wspierania się słowem mówionym czy śpiewanym. Jego koncepcja ballet d'action (baletu z akcją) zakładała oderwanie się baletu od opery, gdzie dotychczas pełnił on często rolę jedynie dekoracyjnego interludium.
Noverre postulował tworzenie baletów o logicznych fabułach, opartych na „prawdzie natury” i elementach dramatycznych, odrzucenie krępujących ruchy masek i ciężkich kostiumów na rzecz strojów lepiej oddających charakter postaci i epokę. Liczyła się ścisła współpraca wszystkich twórców widowiska – choreografa, kompozytora, scenografa. Te reformy miały na celu uczynienie tańca baletowego głównym nośnikiem ekspresji i narracji.
Pierwsza połowa XIX wieku to okres dominacji tak zwanego baletu romantycznego, który charakteryzował się:
Okres romantyzmu to również czas narodzin kultu primabaleriny. Obok Marii Taglioni, drugą wielką gwiazdą była Fanny Elssler, austriacka tancerka o zupełnie odmiennym temperamencie i stylu. Elssler słynęła z precyzji technicznej, ognistego temperamentu i mistrzowskiego wykonywania tańców charakterystycznych takich jak hiszpańska cachucha.
Rywalizacja tych dwóch artystek i ich odmienne interpretacje ról fascynowały publiczność, przyczyniając się do wzrostu popularności baletu i ugruntowania pozycji primabaleriny jako centralnej postaci widowiska baletowego. Za największego tancerza i choreografa uznawano w drugiej połowie XIX wieku Julesa Perrota.
Balet współczesny, rozwijający się od połowy XX wieku, stanowi dalszą ewolucję baletu klasycznego i poszukiwanie nowych, bardziej zindywidualizowanych form ekspresji. Charakteryzuje się on większą swobodą ruchową, często łącząc technikę klasyczną z elementami tańca nowoczesnego, jazzowego, a nawet tańców etnicznych czy improwizacji. Skostniałe schematy tradycyjnego baletu zreformował Michaił Fokin.
W balecie współczesnym duży nacisk kładzie się nie tylko na wyrażanie ludzkich emocji, eksplorację nowych tematów i sposobów narracji, ale także na eksperymentowanie z formą i przestrzenią sceniczną. W XX i XXI wieku pojawiło się wielu wybitnych choreografów, którzy wnieśli znaczący wkład w rozwój baletu współczesnego, tworząc dzieła o zróżnicowanej stylistyce i tematyce:
Historia baletu obfituje w dzieła, które na stałe zapisały się w kanonie sztuki światowej, zachwycając kolejne pokolenia widzów swoją urodą, technicznym mistrzostwem i uniwersalnym przekazem. Oto wybrane balety, reprezentujące różne epoki i style:
Balet przeszedł niezwykłą ewolucję. Z widowisk popularnych we Włoszech na początku XV wieku przekształcił się w autonomiczną, niezwykle złożoną i zróżnicowaną formę sztuki scenicznej, łączącą w sobie mistrzostwo techniczne tańca z głębią muzycznej interpretacji i siłą teatralnej ekspresji. Współczesne widowiska baletowe często eksplorują nowe tematy, łączą się z innymi dziedzinami sztuki, w tym z nowymi technologiami, co pozwala przypuszczać, że ta fascynująca forma sztuki będzie nadal ewoluować.
