Busola – co to jest i jak działa?

Zastanawiałeś się kiedykolwiek, czym się różni busola od kompasu? Często terminy te używane są zamiennie, jednak jest to błąd. Oba przyrządy wykorzystują ziemskie pole magnetyczne do wskazania kierunku północnego, ale busola jest bardziej rozbudowana i precyzyjna.

• Kompas to urządzenie z igłą magnetyczną wskazującą północ. Jego głównym zadaniem jest orientacja w podstawowych kierunkach świata.
  
• Busola to bardziej rozbudowany instrument, z dodatkowymi funkcjami – oprócz igły magnetycznej posiada obrotowy limbus (pierścień z podziałką w stopniach) oraz przyrządy celownicze (na przykład muszkę, szczerbinkę, zwierciadło i linijkę). Dzięki temu umożliwia precyzyjne wyznaczanie azymutu i dokładną nawigację w trudnym i nieznanym terenie bez mapy.
  

Busola działa, opierając się na wspomnianym już ziemskim polu magnetycznym. Igła jest namagnesowana i swobodnie obraca się na osi, reagując na jego siłę. Jeden koniec igły jest oznaczony (zazwyczaj na czerwono lub literą „N”) i wskazuje tak zwany kierunek północny magnetyczny.

Aby prawidłowo odczytać kierunek z busoli, należy poczekać, aż ruch igły magnetycznej ustabilizuje się. Wtedy jej oznaczony koniec wskaże północ magnetyczną. Należy pamiętać, że północ magnetyczna nie pokrywa się dokładnie z północą geograficzną (biegunem północnym). Kąt pomiędzy nimi nazywany jest deklinacją magnetyczną i różni się w zależności od miejsca na Ziemi. Przy precyzyjnej nawigacji z mapą konieczne jest uwzględnienie wartości deklinacji.

Busola, jako narzędzie do wyznaczania kierunku i orientacji w terenie, jest niezastąpionym przyrządem w wielu sytuacjach. Podczas pieszych wędrówek i wymagającego trekkingu, pozwala bezpiecznie nawigować po oznakowanych szlakach, jak i w nieznanym terenie, skutecznie zapobiegając zgubieniu się. W turystyce kwalifikowanej i sytuacjach survivalu, staje się absolutnie niezbędna do orientacji w terenie bez mapy, umożliwiając wyznaczenie kierunku marszu do bezpiecznego miejsca lub punktu ewakuacyjnego.

Nawet w żeglarstwie, gdzie nowoczesne systemy GPS i plotery są powszechne, busola pozostaje najważniejszym przyrządem awaryjnym, niezależnym od zasilania elektrycznego, wskazującym północ magnetyczną, a tym samym pozwalającym określić południe, wschód i zachód. Entuzjaści geocachingu, zabawy terenowej, często polegają na precyzyjnych wskazaniach busoli, aby dotrzeć do ukrytych skarbów.

W pracach leśnych i geodezyjnych busola umożliwia dokładne wyznaczanie i oznaczanie granic działek czy wytyczanie tras. Nie można zapomnieć o zastosowaniach militarnych, gdzie jest ona podstawowym i niezawodnym przyrządem nawigacyjnym dla żołnierzy w różnorodnych warunkach terenowych.

Warto pamiętać, że choć w orientacji w terenie można posiłkować się również obserwacją przyrody na przykład położeniem mrowiska, gęstością mchu porastającego drzewa czy układem słojów w pniach, a nocą odnalezieniem Gwiazdozbioru Małej Niedźwiedzicy i wskazującej północ Gwiazdy Polarnej, to wskazania igły magnetycznej busoli są zdecydowanie najpewniejsze i najdokładniejsze.

1. Pierwszym krokiem jest przygotowanie busoli do pracy. W wielu modelach igła magnetyczna jest zabezpieczona blokadą, aby chronić ją przed przypadkowymi uszkodzeniami podczas transportu. Zanim zaczniesz nawigację, zwolnij igłę magnetyczną – powinna ona poruszać się swobodnie i bez oporów.

2. Następnie ustaw busolę przed sobą, trzymając ją poziomo w dłoniach. Tylko w tej pozycji igła będzie mogła prawidłowo wskazać północ magnetyczną. Staraj się, aby busola była stabilna i nie przechylała się na boki.

3. Teraz obróć się wokół własnej osi tak, aby końcówka igły oznaczona kolorem (zwykle czerwona) pokryła się z literą „N” lub specjalną strzałką wyznaczającą północ na tarczy. Dopiero po takim ustawieniu będziesz mieć pewność, że wskazywany przez busolę kierunek jest poprawny.

4. Na koniec wystarczy spojrzeć wzdłuż linii celowniczej lub krawędzi płytki bazowej. To właśnie ta linia pokazuje, w którym kierunku zmierzasz lub w którą stronę powinieneś się udać. Taka metoda pozwala szybko i precyzyjnie wyznaczyć północ. 

Nie pozostaje Ci teraz nic innego jak wyruszyć w pierwszą podróż. Każda wycieczka z wykorzystaniem busoli to okazja do doskonalenia orientacji w terenie.