Rowerzysta po kolizji lub wypadku rowerowym – co robić krok po kroku? Jak postępować po wypadku na rowerze i kiedy ubiegać się o odszkodowanie?
Jazda na rowerze, pomimo że daje sporo radości, czasem niesie też ze sobą ryzyko. Wypadki lub kolizje z udziałem roweru mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych i prawnych. Dlatego każdy rowerzysta powinien wiedzieć, jak zachować się w takiej sytuacji. Przekazujemy najważniejszą wiedzę związaną z tym zagadnieniem. Jak wygląda pierwsza pomoc przy wypadku rowerowym, jakie są najczęstsze i najpoważniejsze urazy po wypadku rowerowym oraz jak dochodzić swoich praw i uzyskać odszkodowanie.
Wypadki z udziałem rowerzystów to coraz poważniejszy problem na polskich drogach. Statystyki policyjne pokazują, że mamy do czynienia ze wzrostem liczby kolizji i wypadków. Dzieje się to szczególnie w okresie wiosenno-letnim, ale w związku z rosnącą popularnością tego sposobu transportu, także w innych porach roku.
Najgroźniejszym rodzajem wypadków drogowych z udziałem jednośladów są kolizje z samochodami. Potrącenie rowerzysty przez pojazd mechaniczny często kończy się poważnymi kontuzjami lub nawet śmiercią cyklisty. Do najczęstszych scenariuszy należą wymuszenie pierwszeństwa przez kierowcę samochodu – szczególnie na skrzyżowaniach i podczas włączania się do ruchu, nieprawidłowe wyprzedzanie przez samochód, otwieranie drzwi zaparkowanego auta bezpośrednio przed nadjeżdżającym kolarzem oraz zderzenie na przejazdach dla rowerzystów.
Według danych policji, w większości wypadków z udziałem rowerzystów to właśnie kolizje z samochodami, gdzie winny jest najczęściej kierowca samochodu. Choć media społecznościowe pełne są różnych nagrań, w których komentujący prześcigają się w obwinianiu jadących jednośladem, rowerzysta sprawcą kolizji z autem jest zdecydowanie rzadziej. Pamiętajmy, że prawo wymaga od kierowców zachowania szczególnej ostrożności wobec niechronionych uczestników ruchu, w tym rowerzystów.
Dziury w nawierzchni, nierówności, źle zaprojektowane ścieżki rowerowe czy przeszkody na drodze stanowią poważne zagrożenie dla cyklistów. Drogowe niedoskonałości mogą prowadzić do utraty kontroli nad rowerem, upadków spowodowanych wpadnięciem koła w dziurę czy kolizji z elementami infrastruktury.
W takich przypadkach odpowiedzialnym za wypadek może być zarządca drogi, który jest zobowiązany do utrzymania jej w należytym stanie. Poszkodowany może dochodzić odszkodowania od instytucji odpowiedzialnej za utrzymanie drogi, dlatego warto sprawdzić dokładnie stan nawierzchni i udokumentować wszelkie nieprawidłowości, które mogły przyczynić się do wypadku.
Zderzenia na ścieżkach pieszo-rowerowych oraz w strefach współdzielonych z pieszymi to częste wypadki rowerowe. Statystyki i tak mówią, że jest ich sporo, ale z pewnością liczba kolizji między rowerzystami oraz rowerzystami a pieszymi jest znacznie niedoszacowana, gdyż wiele takich zdarzeń nie jest zgłaszanych organom ścigania.
Aby uniknąć takich sytuacji, należy jechać z prędkością dostosowaną do warunków i respektować prawa innych użytkowników dróg i ścieżek. Używanie dzwonka rowerowego może być skutecznym sposobem na ostrzeganie innych o naszej obecności. Warto też pamiętać, że zarządcy ruchem często malują pasy, sugerujące przejście dla pieszych przez ścieżkę rowerową, zapominając jednak o postawieniu odpowiedniego znaku. Piesi wierzą, że mają pierwszeństwo, choć przysługuje ono rowerzystom zgodnie z definicją przejścia sugerowanego i w ten sposób w miejscu kolizji mogą powstawać sporne sytuacje.
Istotną kategorią są także wypadki, w których nie uczestniczą inni użytkownicy dróg: upadki spowodowane utratą równowagi, kolizje z przeszkodami, wypadki wynikające z nadmiernej prędkości, szczególnie podczas zjazdów, czy awarie techniczne roweru podczas jazdy.
Dodatkowo niekorzystne warunki pogodowe znacząco zwiększają ryzyko wypadku: śliska nawierzchnia po deszczu, ograniczona widoczność podczas mgły lub opadów, silny wiatr utrudniający utrzymanie prostego toru jazdy czy oślepiające słońce o wschodzie lub zachodzie. Jednoślad jest szczególnie wrażliwy na warunki atmosferyczne.
Warto pamiętać, że rowerzysta jest pełnoprawnym uczestnikiem ruchu drogowego i podlega tym samym przepisom kodeksu drogowego co inni użytkownicy. Za spowodowanie wypadku lub naruszenie przepisów rowerzysta może otrzymać mandat, a w poważniejszych przypadkach sprawa może trafić do sądu. Może to mieć miejsce również w przypadku, gdy rowerzysta będzie jedynym pokrzywdzonym sytuacji na drodze, a na miejsce zdarzenia wraz z karetką pogotowia zostanie wezwany patrol policji.
Ponadto każdy, kto jest świadkiem zdarzenia z udziałem bicykla, ma obowiązek udzielenia pomocy rannym oraz zabezpieczenie miejsca wypadku, aby zapobiec kolejnym. Nie powinieneś opuszczać miejsca wypadku, a nieudzielenie pomocy jest przestępstwem zagrożonym karą pozbawienia wolności.
Udział w zdarzeniu drogowym może prowadzić do szerokiego zakresu kontuzji – od drobnych otarć i siniaków, po poważne urazy wymagające długotrwałego leczenia i rehabilitacji.
Urazy głowy stanowią jedną z najpoważniejszych konsekwencji wypadków rowerowych i są odpowiedzialne za większość ofiar wśród rowerzystów. Dlatego tak bardzo zaleca się noszenie kasków rowerowych.
Wstrząśnienie mózgu to najczęstszy uraz głowy doznawany przez rowerzystów. Objawia się utratą przytomności, zaburzeniami równowagi, nudnościami, zawrotami głowy oraz problemami z koncentracją i pamięcią. Nawet pozornie lekkie wstrząśnienie wymaga konsultacji medycznej i okresu odpoczynku.
Poważniejsze uderzenia mogą prowadzić do krwawienia wewnątrzczaszkowego, którego objawy mogą pojawić się nawet kilka godzin po wypadku. Silny ból głowy, wymioty, zaburzenia świadomości to sygnały alarmowe wymagające natychmiastowej interwencji medycznej i transportu do szpitala.
Bezpośrednie uderzenie głową w twardą powierzchnię może skutkować złamaniem kości czaszki. Ten poważny uraz często współwystępuje z obrażeniami mózgu i wymaga natychmiastowej pomocy. Złamaniu kości czaszki często towarzyszą widoczne deformacje, krwawienie z nosa lub uszu oraz zasinienia wokół oczu lub za uszami.
Podczas upadku naturalnym odruchem jest wyciągnięcie rąk, co sprawia, że są one szczególnie narażone na urazy podczas wypadków rowerowych. Choćbyśmy chcieli się bardzo postarać – i tak to zrobimy.
Złamania kości nadgarstka, szczególnie kości łódeczkowatej oraz złamania przedramienia (kości promieniowej i łokciowej) to najczęstsze urazy kończyn górnych u rowerzystów. Objawiają się silnym bólem, obrzękiem, zaburzeniami ruchomości oraz widoczną deformacją. Wymagają unieruchomienia i czasami interwencji chirurgicznej. Zwichnięcia stawu barkowego, łokciowego czy nadgarstka to również częste konsekwencje upadków z roweru. Towarzyszą im silny ból, obrzęk oraz ograniczenie ruchomości.
Stłuczenia mięśni i otarcia skóry to najlżejsze, ale jednocześnie najpowszechniejsze urazy po wypadkach rowerowych. Choć rzadko zagrażają życiu, mogą być bardzo bolesne i prowadzić do infekcji, jeśli nie zostaną odpowiednio zaopatrzone. Ważne jest dokładne oczyszczenie rany z piasku, żwiru czy innych zanieczyszczeń.
Kończyny dolne najbardziej mogą ucierpieć podczas zderzeń z pojazdami oraz w wyniku bezpośredniego kontaktu z elementami roweru.
Złamania kości udowej najczęściej występują przy poważnych wypadkach, zwłaszcza podczas zderzeń z pojazdami mechanicznymi. Złamania otwarte kości piszczelowej mogą pojawić się przy uderzeniach bocznych. Oba typy wymagają natychmiastowej interwencji medycznej i często długotrwałej rehabilitacji.
Staw kolanowy jest szczególnie narażony podczas wypadków rowerowych. Uszkodzenia więzadeł (szczególnie więzadła krzyżowego przedniego i więzadeł pobocznych), uszkodzenia łąkotek czy zwichnięcia rzepki mogą prowadzić do długotrwałych problemów z funkcjonowaniem stawu. Symptomy takie jak niestabilność kolana, obrzęk czy blokowanie się stawu wymagają diagnostyki obrazowej. Natomiast kontakt z pedałami, ramą czy zębatkami może prowadzić do głębokich ran szarpanych, szczególnie w okolicach stawu skokowego i łydki.
Urazy tułowia stanowią znaczny odsetek kontuzji doznawanych przez rowerzystów i mogą stanowić bezpośrednie zagrożenie życia.
Złamania żeber to powszechne obrazki przy upadkach i uderzeniach w kierownicę. Mogą prowadzić do odmy opłucnowej (przedostania się powietrza do przestrzeni opłucnowej) lub krwiaka. Silne uderzenia w klatkę piersiową mogą również powodować stłuczenie płuc czy serca, co objawia się trudnościami w oddychaniu i bólem przy wdechu.
Uderzenie w kierownicę może też prowadzić do stłuczeń lub pęknięć narządów wewnętrznych takich jak wątroba, śledziona czy nerki. Symptomy takie jak ból brzucha, twardość powłok brzusznych, spadek ciśnienia krwi czy krew w moczu wymagają natychmiastowej diagnozy.
Urazy kręgosłupa należą do najpoważniejszych konsekwencji wypadków rowerowych i mogą prowadzić do trwałego kalectwa.
Złamania kompresyjne kręgów najczęściej dotyczą odcinka piersiowego i lędźwiowego kręgosłupa. Mogą wystąpić przy upadku na plecy lub przewróceniu się przez kierownicę (przypominając skok na główkę). Każdy ból kręgosłupa po wypadku wymaga diagnostyki obrazowej, nawet jeśli ranny może się poruszać. Przerwanie lub uszkodzenie rdzenia kręgowego mogą prowadzić do paraliżu kończyn. Przy podejrzeniu urazu kręgosłupa niezwykle ważne jest unieruchomienie pokrzywdzonego do czasu przybycia wykwalifikowanej pomocy.
Wreszcie złamania miednicy często występują przy zderzeniach bocznych z pojazdami. Te poważne urazy mogą prowadzić do masywnych krwotoków wewnętrznych z powodu bogatego unaczynienia tej okolicy. Towarzyszą im silny ból, niemożność obciążenia kończyn dolnych oraz często widoczne deformacje w okolicy bioder.
Umiejętność udzielenia pierwszej pomocy może uratować życie – zarówno własne, jak i innych uczestników wypadku. Znajomość podstawowych zasad postępowania jest obowiązkiem każdego rowerzysty.
Pierwszym krokiem po wypadku powinno być zabezpieczenie miejsca zdarzenia, aby zapobiec kolejnym i umożliwić bezpieczne udzielanie pomocy rannym. W przypadku wypadku na drodze należy ustawić trójkąt ostrzegawczy w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia. To obowiązkowe wyposażenie samochodu, więc jeśli jest on uczestnikiem wypadku, na pewno będzie posiadał go w bagażniku.
O ile stan zdrowia na to pozwala i nie ma podejrzenia urazu kręgosłupa, pokrzywdzonych należy przeprowadzić w bezpieczne miejsce, z dala od ruchu drogowego. Jeśli przeniesienie nie jest możliwe, należy zabezpieczyć miejsce tak, aby kierowcy mogli z daleka dostrzec przeszkodę.
Przed przystąpieniem do udzielania pomocy należy szybko ocenić stan wszystkich uczestników wypadku, aby w pierwszej kolejności zająć się osobami w najcięższym. Należy delikatnie chwycić za ramiona i głośno zapytać, Czy wszystko w porządku. Jeśli osoba nie reaguje, należy sprawdzić czy oddycha, udrożnić drogi oddechowe i w razie potrzeby przystąpić do resuscytacji krążeniowo-oddechowej.
Należy szybko ocenić widoczne obrażenia – krwawienia, złamania, rany. W przypadku krwotoków tętniczych (krew bardzo jasna, wypływająca pulsacyjnie) konieczne jest natychmiastowe zatamowanie krwawienia poprzez ucisk bezpośredni lub założenie opaski uciskowej powyżej miejsca krwawienia.
Jak najszybsze wezwanie profesjonalnej pomocy jest niezwykle istotne dla zwiększenia szans na przeżycie i pełny powrót do zdrowia. Dobrze będzie, jeśli w przypadku gdy pomocy udzielają co najmniej dwie osoby, jedna z nich rozpoczęła wezwanie, podczas gdy druga już zajmuje się oceną stanu pokrzywdzonych.
W przypadku poważnego wypadku należy niezwłocznie zadzwonić na numer alarmowy 112 lub bezpośrednio do pogotowia ratunkowego (999). Rozmowę z dyspozytorem zawsze rozpoczyna dzwoniący, a nie dyspozytor. Podczas rozmowy należy spokojnie i dokładnie opisać: miejsce wypadku (z podaniem charakterystycznych punktów, skrzyżowań, kilometrażu), liczbę rannych i ich stan, rodzaj zdarzenia oraz własne dane kontaktowe. Nie należy rozłączać się przed uzyskaniem zgody dyspozytora.
W oczekiwaniu na przyjazd służb ratunkowych należy udzielić pierwszej pomocy w miarę swoich umiejętności i dostępnych środków.
Przy podejrzeniu urazu kręgosłupa szyjnego (wypadek z dużą energią, upadek na głowę, skargi na ból szyi) nie należy poruszać cierpiącym i należy stabilizować jego głowę w pozycji zastanej do czasu przybycia służb medycznych. Osoby nieprzytomne z zachowanym oddechem należy ułożyć w pozycji bezpiecznej (na boku) z wyjątkiem sytuacji, gdy podejrzewamy uraz kręgosłupa.
Kończyny ze złamaniami lub zwichnięciami należy unieruchomić, wykorzystując dostępne materiały (części ubrania, kije, deski). Unieruchomienie powinno obejmować staw powyżej i poniżej miejsca urazu. Nie można próbować nastawiać złamań i zwichnięć. Rany przemywamy czystą wodą lub płynem antyseptycznym i zabezpieczyć sterylnym opatrunkiem. W przypadku ciał obcych w ranach (szkło, metal, fragmenty odzieży) nie należy ich usuwać, gdyż może to spowodować nasilone krwawienie.
Wypadek to ogromny stres zarówno dla rannych, jak i dla świadków. Odpowiednie podejście może znacząco wpłynąć na skuteczność udzielanej pomocy. Nawet jeśli pokrzywdzony ma tylko drobne obrażenia, może doświadczać silnego szoku emocjonalnego. Należy rozmawiać z nim spokojnym głosem, wyjaśniać wykonywane czynności i zapewnić, że pomoc jest w drodze. Nie należy zostawiać go samego.
Po wypadku lub kolizji, oprócz zdrowia rowerzysty, istotne jest również sprawdzić stan techniczny roweru. Nawet pozornie niewielkie uszkodzenia mogą wpływać na bezpieczeństwo jazdy i prowadzić do kolejnych wypadków. Dokładna ocena uszkodzeń jest także istotna przy ubieganiu się o odszkodowanie za straty materialne od sprawcy wypadku lub jego ubezpieczyciela.
Rama i widelec stanowią podstawę konstrukcyjną roweru, dlatego ich uszkodzenia są szczególnie niebezpieczne. Po wypadku należy dokładnie sprawdzić całą ramę pod kątem pęknięć, wgnieceń czy deformacji. Szczególną uwagę warto zwrócić na newralgiczne punkty takie jak połączenia rur, przerzutki czy mocowanie hamulców. W przypadku ram karbonowych nawet niewidoczne uszkodzenia mogą prowadzić do nagłego pęknięcia podczas jazdy na rowerze. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości co do stanu ramy, szczególnie karbonowej, powinieneś skonsultować się z profesjonalnym serwisem.
Koło rowerowe po wypadku wymaga dokładnej inspekcji. Należy sprawdzić oś obręczy (czy nie widzimy tak zwanej ósemki lub jajka), stan szprych oraz piasty. Nawet niewielkie odchylenia świadczą o uszkodzeniach. Układ napędowy również często ulega zniszczeniom podczas upadków. Warto dokładnie przyjrzeć się stanowi łańcucha, zębatek i mechanizmów korbowych. Należy wreszcie sprawdzić, czy wszystkie śruby są odpowiednio dokręcone, a mechanizmy działają płynnie.
W przypadku hamulców szczękowych warto zwrócić uwagę na równomierne przyleganie klocków do obręczy, a w przypadku tarczowych – na stan tarczy oraz oczywiście skuteczność działania. Mostek zaś musi być stabilnie zamocowany do rury sterowej, a kierownica nie może być wygięta, bo choć wygląda niegroźnie, ale znacząco pogarsza kontrolę nad rowerem.
Co chcemy uzyskać, gdy przydarzy nam się wypadek rowerowy? Odszkodowanie. Jest ono prawem każdego pokrzywdzonego. Obejmuje ono zarówno rekompensatę za straty materialne (uszkodzony rower i akcesoria), jak i pokrycie kosztów leczenia oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.
Podstawą do ubiegania się o nie jest odpowiednia dokumentacja. Najczęściej najlepsza będzie notatka policyjna sporządzona na miejscu zdarzenia lub protokół zgłoszenia wypadku. Pamiętaj, aby zdecydować się na wezwanie policji na miejsce zdarzenia, szczególnie gdy jego sprawcą jest kierowca pojazdu mechanicznego. Należy dokładnie udokumentować uszkodzenia roweru oraz odniesione obrażenia – zdjęcia wykonane bezpośrednio po wypadku stanowią cenny materiał dowodowy. Warto również zabezpieczyć wszystkie rachunki za leczenie, rehabilitację, leki czy naprawę roweru – mogą być pomocne do określenia wysokości odszkodowania, gdyby pierwotna wycena okazała się rażąco niska.
Gdy sprawcą wypadku jest kierowca pojazdu mechanicznego, odszkodowanie wypłaca jego ubezpieczyciel z polisy OC. Rowerzysta powinien jak najszybciej skontaktować się z ubezpieczycielem sprawcy i zgłosić szkodę. Ubezpieczyciel jest zobowiązany do rozpoczęcia procedury likwidacji szkody niezwłocznie po otrzymaniu zgłoszenia. W ciągu 30 dni powinien wydać decyzję o przyznaniu odszkodowania lub odmowie jego wypłaty. W przypadku odmowy lub zaniżenia kwoty odszkodowania mamy prawo odwołać się od decyzji ubezpieczyciela. Jeśli to nie przyniesie oczekiwanego rezultatu, można skontaktować się z Rzecznikiem Finansowym lub skierować sprawę na drogę sądową. Warto pamiętać, że na dochodzenie roszczeń z OC sprawcy mamy trzy lata od dnia wypadku.
Odszkodowanie po wypadku rowerowym może obejmować wiele elementów. Przede wszystkim rekompensatę za straty materialne – uszkodzony rower, akcesoria, odzież czy sprzęt elektroniczny, który uległ zniszczeniu podczas wypadku. Ubezpieczyciel jest również zobowiązany do pokrycia kosztów leczenia – wizyt lekarskich, badań, zabiegów, rehabilitacji i leków. Jeśli w wyniku wypadku pokrzywdzony utracił zdolność do pracy, należy mu się również odszkodowanie za utracone zarobki.
W przypadku trwałego uszczerbku na zdrowiu przysługuje zadośćuczynienie – rekompensata finansowa za ból, cierpienie i obniżenie jakości życia. Wysokość zadośćuczynienia zależy od wielu czynników: stopnia uszczerbku na zdrowiu, długości i bolesności leczenia, wieku czy wpływu ran na jego dalsze życie zawodowe i prywatne. Niestety jest to nierówna walka, a firmy robią wszystko, aby z ubezpieczenia w przypadku kolizji i wypadku zapłacić jak najmniej. Zdarza się, że ich stronę bierze wymiar sprawiedliwości, a ranni zostają pozostawieni sami sobie.
Dlatego też najlepszym rozwiązaniem jest zmniejszenie ryzyka pojawienia się wypadków podczas jazdy rowerem. Większości niebezpiecznych sytuacji można uniknąć poprzez odpowiednią prewencję i świadomość zagrożeń. Kluczem jest przede wszystkim zachowanie czujności oraz przestrzeganie podstawowych zasad bezpieczeństwa, które powinny stać się nawykiem.
Podstawą bezpieczeństwa rowerzysty jest właściwy sprzęt ochronny. Kask rowerowy to absolutne minimum. Warto zainwestować w model atestowany, dobrze dopasowany do kształtu naszej głowy. Rękawiczki rowerowe nie tylko zwiększają komfort jazdy, ale również chronią dłonie podczas upadku i poprawiają przyczepność. W warunkach ograniczonej widoczności niezbędna jest odzież odblaskowa i sprawne oświetlenie roweru – przednie białe i tylne czerwone.
Przed każdą dłuższą wycieczką należy sprawdzić stan hamulców, ciśnienie w oponach, napięcie łańcucha oraz mocowanie kół. Szczególną uwagę warto zwrócić na układ kierowniczy – luzy mogą prowadzić do utraty kontroli nad rowerem podczas jazdy z dużą prędkością. Minimum raz w sezonie warto wykonać gruntowny przegląd w profesjonalnym serwisie, który wykryje potencjalne usterki, zanim staną się niebezpieczne.
Rowerzysta jest pełnoprawnym uczestnikiem ruchu drogowego i podlega przepisom kodeksu drogowego. Znajomość oraz ich przestrzeganie ma niebagatelne znaczenie dla bezpieczeństwa. Szczególnie istotne jest sygnalizowanie manewrów, ustępowanie pierwszeństwa zgodnie z zasadami oraz korzystanie z wyznaczonej infrastruktury rowerowej. Rowerzyści są zobowiązani do poruszania się drogą dla rowerów lub pasem ruchu dla rowerów, jeśli są one wyznaczone. Nawet jeśli są wykonane z kostki brukowej, a my poruszamy się rowerem szosowym.
Bezpieczna jazda wymaga dostosowania techniki do panujących warunków. Na mokrej nawierzchni droga hamowania znacząco się wydłuża, więc należy zachować większy odstęp i zmniejszyć prędkość. Podczas jazdy w grupie warto utrzymywać stałą, przewidywalną linię jazdy i sygnalizować manewry. Podczas słabej widoczności na przykład o zmierzchu czy we mgle, należy znacząco zwiększyć odstęp od poprzedzających pojazdów i maksymalnie zwiększyć swoją widoczność poprzez elementy odblaskowe i oświetlenie.
Bezpieczna jazda na rowerze wymaga ciągłej obserwacji otoczenia i przewidywania potencjalnych zagrożeń. Szczególną ostrożność należy zachować na skrzyżowaniach, gdzie kierowcy często nie dostrzegają rowerzystów. Ważne jest nawiązywanie kontaktu wzrokowego z kierowcami, aby upewnić się, że zostaliśmy zauważeni. Warto również zwracać uwagę na zaparkowane samochody – nagłe otwarcie drzwi może być przyczyną poważnego wypadku.
Podsumowując, wypadki rowerowe, choć zdarzają się coraz częściej, w większości można uniknąć dzięki odpowiedniej prewencji. Istotne znaczenie ma też właściwy sprzęt ochronny, regularna kontrola techniczna roweru oraz znajomość przepisów drogowych. W razie kolizji niezbędne jest zachowanie spokoju, zabezpieczenie miejsca zdarzenia i udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym. Najczęstsze urazy dotyczą głowy, kończyn oraz tułowia, dlatego warto znać podstawowe zasady postępowania z takimi ranami. Po wypadku należy dokładnie ocenić uszkodzenia roweru oraz odpowiednio udokumentować zdarzenie, co pomoże w dochodzeniu odszkodowania od sprawcy lub jego ubezpieczyciela. Pamiętajmy, że bezpieczeństwo zależy przede wszystkim od naszej przezorności i umiejętności przewidywania zagrożeń.
