Czym jest kinezyterapia i kiedy znajduje zastosowanie?

Kinezyterapia jest częścią fizjoterapii, obok fizykoterapii, terapii manualnej i metod specjalnych usprawniania. Z języka greckiego słowo kinesis oznacza ruch, a więc kinezyterapia to terapia ruchem (dostosowana w pełni do potrzeb i schorzeń pacjenta).

Kinezyterapia polega na dobraniu przez fizjoterapeutę ćwiczeń i rodzaju ruchu, będących podstawą lub wsparciem leczenia. Wyróżnia się wiele metod kinezyterapii. Wśród nich ważny jest podział na kinezyterapię miejscową i ogólną.

Kinezyterapia miejscowa to ćwiczenia wykonywane lokalnie, w obrębie danego stawu, części ciała lub odcinka kręgosłupa. Są to na przykład ćwiczenia kolana, kręgosłupa szyjnego lub stawu skokowego. Celem kinezyterapii miejscowej może być na przykład:

– zwiększenie zakresu ruchu w stawie,
– poprawa stabilności stawu,
– zwiększenie siły mięśnia.

Są to ćwiczenia działające globalnie na cały organizm. Kinezyterapia ogólna to gimnastyka angażująca wiele stawów i grup mięśniowych, która oddziałuje także na układ oddechowy, sercowo-naczyniowy i pokarmowy, wspierając ich funkcjonowanie. 

Przykładem kinezyterapii ogólnej jest gimnastyka rozpoczynająca się rozgrzewką, która przechodzi w część główną, a zakończona jest ćwiczeniami wyciszającymi organizm po wysiłku. 

Kinezyterapią ogólną są także ćwiczenia w wodzie, grupowe gimnastyki ogólnousprawniające w sanatoriach i ćwiczenia gimnastyczne prowadzone w szkołach rodzenia. 

Fizykoterapia to dział fizjoterapii oparty na działaniu czynników fizykalnych. Takimi czynnikami są przykładowo prąd elektryczny, pole magnetyczne i ultradźwięki. Często termin ten mylnie jest stosowany zamiennie z fizjoterapią, którą jest pojęciem szerszym i obejmuje wszelkie formy usprawniania. Kinezyterapia z kolei to dział oparty o ruch, w tym o ćwiczenia. 

Kinezyterapia jest więc zupełnie innym działem fizjoterapii niż fizykoterapia. Kinezyterapię i fizykoterapię różni:

– cel wykonywania zabiegów (czynniki fizykalne stosowane w ramach fizykoterapii, w tym pole elektryczne, mają działać przeciwbólowo lub przeciwzapalnie, a ćwiczenia kinezyterapeutyczne stosuje się w celu zwiększenia zakresu ruchu w stawie, wzmocnienia mięśnia lub poprawy ogólnej wydolności organizmu);

– zaangażowanie pacjenta podczas zabiegu: fizykoterapia to terapia bierna (pacjent leży lub siedzi, a urządzenie generujące pole magnetyczne, elektryczne lub promieniowanie świetlne działa na obszar poddany zabiegowi); w wielu przypadkach kinezyterapia jest terapią czynną, w której pacjent jest zaangażowany w leczenie i wykonuje ćwiczenia wskazane przez fizjoterapeutę (poza ćwiczeniami biernymi);

– znalezienie się w obszarze działania urządzeń: fizykoterapia to oddziaływanie na pacjenta pola elektrycznego lub magnetycznego, ultradźwięków lub promieniowania laserowego (co może się wiązać z pewnymi przeciwwskazaniami do stosowania tych czynników); w kinezyterapii pacjent nie znajduje się w zakresie działania żadnego pola;

– dostępność: fizykoterapia możliwa jest do wykonania w przychodniach rehabilitacyjnych i sanatoriach (w miejscach, które są wyposażone w specjalne urządzenia generujące pole elektryczne, magnetyczne i inne), natomiast z kinezyterapii można skorzystać w niemal każdym miejscu pracy fizjoterapeutów (w gabinetach fizjoterapeutycznych, szpitalach, domach seniora, domach opieki nad osobami niepełnosprawnymi, na wizytach domowych, w ośrodkach gimnastyki korekcyjnej, w ośrodkach rehabilitacji pediatrycznej, w centrach medycyny sportowej i innych).

Punktem wspólnym kinezyterapii i fizykoterapii jest więc tylko to, że do ich przeprowadzania mają kwalifikacje fizjoterapeuci. Są to jednak zupełnie odrębne gałęzie fizjoterapii. 

Wśród ćwiczeń wchodzących w skład kinezyterapii zalicza się:

– ćwiczenia bierne – wykonanie ruchu kończyną pacjenta przez fizjoterapeutę (fizjoterapeuta porusza ręką lub nogą pacjenta w wybranym stawie, bez czynnego udziału chorego w ruchu) – mają one miejsce zwłaszcza w szpitalach, w tym w chorobach neurologicznych;

– ćwiczenia bierno-czynne – ruchy w stawie wykonywane są rękoma fizjoterapeuty z niewielkim udziałem pacjenta;

– ćwiczenia czynno-bierne – zalecane u osób o częściowej sprawności, wykonywane są przez pacjenta przy mniejszej pomocy fizjoterapeuty (większość ruchu wykonuje pacjent, fizjoterapeuta tylko w niewielkim stopniu prowadzi ruch kończyny);

– ćwiczenia czynne – możliwe są wtedy, gdy pacjent jest zdolny wykonać ruch w pełnym zakresie samodzielnie. 

Ćwiczenia czynne (dla osób o pełnej lub częściowej sprawności fizycznej) podzielić można na wiele wariantów, w tym:

– ćwiczenia w odciążeniu – odciążenie można uzyskać na przykład za pomocą systemu podwieszek, znanego z sanatoriów pod nazwą UGUL (uniwersalny gabinet usprawniania leczniczego) lub z jego nowoczesnych form; 

– ćwiczenia samowspomagane (gdy pacjent silniejszą kończyną wspomaga ruch kończyny chorej);

– ćwiczenia czynne wolne – pacjent wykonuje ćwiczenia bez pomocy fizycznej fizjoterapeuty, a określenie "wolne" oznacza, że nie korzysta z dodatkowych akcesoriów do ćwiczeń;

– ćwiczenia czynne z przyborami;

– ćwiczenia czynne z oporem (w tym elastycznym) – są to ćwiczenia z zastosowaniem na przykład ciężarków lub taśm;

– ćwiczenia synergistyczne – pobudzanie aktywności grup mięśniowych, na których bezpośrednio nie jest możliwe wykonanie ruchu;

– ćwiczenia izometryczne – są to ćwiczenia angażujące mięśnie bez zmiany ich długości (przykładem takiego ćwiczenia jest opór stawiany na przedramię podczas zginania ręki w łokciu – wzmacnianie mięśnia dwugłowego ramienia);

– ćwiczenia izotoniczne – w tym rodzaju ćwiczeń długość pracującego mięśnia może ulegać zmianie, jednak nie zmienia się jego napięcie (na przykład zginanie i prostowanie ręki w łokciu z ciężarkiem w dłoni);

– ćwiczenia auksotoniczne (mieszane, mające cechy ćwiczeń izometrycznych i izotonicznych);

– ćwiczenia redresyjne – rozciągające (dzięki ćwiczeniom redresyjnym poprawić można zakres ruchomości);

– ćwiczenia oddechowe;

– ćwiczenia ogólnokondycyjne;

– ćwiczenia wytrzymałościowe, wpływające na wydolność organizmu;

– ćwiczenia nakierowane na wybraną zdolność motoryczną (siłę, gibkość);

– ćwiczenia korekcyjne (w skoliozach i innych wadach postawy ciała);

– ćwiczenia przeciwzakrzepowe – ruchy, które zapobiegają zaleganiu krwi w najdalszych okolicach ciała;

– ćwiczenia w wodzie;

– ćwiczenia specjalne (na przykład z metody PNF, McKenziego);

– ćwiczenia relaksacyjne.

To tylko część z licznych ćwiczeń wchodzących w skład kinezyterapii. 

Okazuje się, że poza chorobami o ostrym przebiegu, kinezyterapię stosuje się u wielu grup pacjentów. 

Wskazania do kinezyterapii to:

– profilaktyka chorób – ruch to sposób zmniejszający ryzyko nadwagi i otyłości, miażdżycy (wraz z prawidłowym sposobem żywienia), nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i innych chorób określanych jako cywilizacyjne. Można więc powiedzieć, że dla każdej zdrowej osoby kinezyterapia jest wskazana, aby zachować dobre samopoczucie jak najdłużej;

– skoliozy i inne wady postawy ciała (plecy wklęsłe, wypukłe, okrągło-wklęsłe, płaskie);

– koślawość i szpotawość kolan oraz stóp;

– leczenie zespołów bólowych kręgosłupa;

– choroba zwyrodnieniowa stawów – aby poprawić ich stabilność i utrzymać zakres ruchomości;

– astma, POChP – ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia efektywnego kaszlu;

– wyrównana choroba niedokrwienna serca i ustabilizowany stan po zawale serca – usprawnianie ruchowe pacjenta pod okiem fizjoterapeuty jest ważnym elementem całego procesu rehabilitacji kardiologicznej;

– choroby neurologiczne, na przykład stwardnienie rozsiane, dystrofia mięśniowa, stwardnienie zanikowe boczne, stan po udarze mózgu i inne choroby układu nerwowego, jeżeli lekarz nie stwierdził przeciwwskazań. Terapia ruchowa ma za zadanie torować prawidłowe wzorce ruchowe;

– obniżone napięcie mięśniowe i osłabiona stabilizacja centralna u dzieci (to właśnie ćwiczenia, wraz z metodami specjalnymi fizjoterapii, są ważnym elementem fizjoterapii pediatrycznej);

– stany po ortopedycznych zabiegach operacyjnych, na przykład po plastyce więzadeł lub odbarczeniu cieśni nadgarstka. Na odpowiednim etapie usprawniania, po zdjęciu opatrunku gipsowego lub ortezy stopniowo wdraża się ćwiczenia;

– stany po zdjęciu unieruchomienia stosowanego w leczeniu urazów (skręceń, zwichnięć stawów, złamań);

– kolejny etap leczenia po unieruchomieniu w wyniku kontuzji sportowych (skręceń, naciągnięć i naderwań mięśni oraz więzadeł – na odpowiednim etapie leczenia);

– nietrzymanie moczu (ćwiczenia mięśni dna miednicy).

Aby zobrazować, czym jest kinezyterapia, poniżej można przeczytać kilka przykładów ćwiczeń. 

1. Ćwiczenie z zakresu "szkoły pleców", stabilizujące tułów i miednicę: pacjent leży na plecach z kolanami zgiętymi i stopami ustawionymi na materacu. Następnie unosi biodra w górę i utrzymuje pozycję przez 7 sekund. Następnie opuszcza biodra. Ćwiczenie powtarza 7 razy. Liczba powtórzeń i czas utrzymania pozycji może się różnić w zależności od indywidualnych potrzeb i możliwości.

2. Ćwiczenie ogólnorozwojowe z nakierowaniem na miednicę, stosowane w szkołach rodzenia: pacjentka układa się na materacu lub kozetce w pozycji leżenia bokiem. Kolana ma zgięte, stopy razem. Następnie unosi kolano ułożone wyżej, bez rozdzielania stóp i wraca do pozycji wyjściowej (ćwiczenie to nazywa się także "muszlą"). Liczbę powtórzeń dobiera fizjoterapeuta. UWAGA: ćwiczenia w ciąży mogą być wykonywane tylko po otrzymaniu zgody od lekarza prowadzącego.

3. Ćwiczenie na płaskostopie, kształtujące łuki stopy: ćwiczący siedzi na krześle. Pod jego stopami znajduje się brzeg małego ręcznika lub pod każdą stopą umieszczony jest koniec taśmy elastycznej (albo bandaża elastycznego). Ćwiczący naprzemiennie zgina i prostuje palce stopy, zwijając ręcznik, bandaż lub taśmę w swoją stronę. Gdy zwinie całość materiału, powtarza ćwiczenie. 

W powyższym artykule przeczytać można było o tym, czym jest kinezyterapia oraz jakie są wskazania i przeciwwskazania do jej stosowania. Przedstawiony został też podział na różne rodzaje ćwiczeń, a także cele, do których dąży się poprzez leczenie ruchem. 

Opracowanie miało za zadanie przybliżyć to zagadnienie i pokazać, jak ważną, a zarazem jak złożoną dziedziną fizjoterapii jest kinezyterapia. Mamy nadzieję, że teraz potrzeba ćwiczeń zalecanych przez fizjoterapeutów jest bardziej zrozumiała, a zwłaszcza – konieczność ich indywidualnego dostosowania do każdego pacjenta.