Chondromalacja rzepki – ćwiczenia i fizjoterapia

Chondromalacja rzepki to stan, w którym dochodzi do rozmiękania i uszkodzenia chrząstki stawowej znajdującej się na tylnej powierzchni stawowej rzepki. Objawia się bólem z przodu kolana, szczególnie przy schodzeniu ze schodów, długim siedzeniu lub klękaniu. Leczenie opiera się głównie na prawidłowo wykonywanych ćwiczeniach. Powinny być ukierunkowane na poprawę mięśni stabilizujących kolano, odciążenie stawu rzepkowo-udowego i zwiększenie kontroli ruchu w obrębie całej kończyny dolnej. Plan treningowy dobiera się indywidualnie, ale istnieją pewne uniwersalne zasady, które warto uwzględnić już na początku rehabilitacji.

Ruch powinien być prowadzony w sposób świadomy i kontrolowany, z naciskiem na technikę i stopniowe zwiększanie trudności. Ważne jest, aby ćwiczenia uwzględniały różne grupy mięśniowe, nie tylko czworogłowe uda, ale też pośladkowe, grupę kulszowo-goleniową i głębokie tułowia, które mają duży wpływ na ustawienie miednicy i osi kończyny. Trening zazwyczaj rozpoczyna się od prostych pozycji, na przykład leżenia lub siedzenia i z czasem przechodzi się do ćwiczeń funkcjonalnych. 

Ćwiczenia izometryczne, wspierające leczenie zachowawcze, polegają na napinaniu mięśni bez ruchu w stawie, co pozwala wzmocnić struktury stabilizujące kolano bez nadmiernego obciążenia. Oto kilka przykładowych ruchów:

• Napinanie ścięgna mięśnia czworogłowego uda leżąc – połóż się na plecach na macie do ćwiczeń, nogi wyprostowane. Dociśnij tył kolana do podłoża, napinając mięsień uda. Utrzymuj napięcie przez 5–10 sekund. Powtórz kilkanaście razy.
  
• Izometria w półprzysiadzie przy ścianie – stań plecami do ściany, zejdź do kąta ok. 45–60 stopni w stawach kolanowych. Utrzymuj pozycję przez 20–30 sekund, nie odrywając pleców od ściany.
  
• Utrzymanie wyprostu nogi w pozycji siedzącej – usiądź na krześle, jedna noga wyprostowana równolegle do podłoża. Napnij udo, utrzymując pozycję przez 10–15 sekund, a następnie zmień stronę.
  
• Izometryczne odwodzenie nogi (z taśmą lub bez) – stań bokiem przy ścianie, unieś wyprostowaną nogę w bok kilka centymetrów i utrzymaj przez kilka sekund. Można dodać taśmę do ćwiczeń nad kolanami dla oporu.

Rozciąganie pomaga zmniejszyć napięcie wokół kolana i poprawić zakres ruchu. Wprowadź je po treningu lub jako osobną formę pracy regeneracyjnej. Oto przykładowe ćwiczenia przy chondromalacji rzepki.

• Rozciąganie mięśnia czworogłowego uda w pozycji stojącej – stań prosto. Chwyć stopę jednej nogi i przyciągnij piętę do pośladka. Ustaw stawy kolanowe blisko siebie i utrzymaj biodra w neutralnej pozycji. Rozciągaj przez 20–30 sekund.
• Rozciąganie pasma biodrowo-piszczelowego przy ścianie – ustaw się bokiem do ściany i skrzyżuj nogi. Oprzyj dłoń po stronie tylnej nogi o ścianę. Wykonaj delikatne zgięcie boczne tułowia, aż poczujesz napięcie z boku uda.
• Rozciąganie łydki przy ścianie – stań w wykroku przy ścianie. Przednią nogę ugnij, a tylną trzymaj wyprostowaną z piętą opartą o podłoże. Przenieś ciężar ciała do przodu, kierując biodra w stronę ściany.
• Pozycja gołębia (rozciąganie pośladka) – przejdź do pozycji z jedną nogą zgiętą z przodu, drugą wyprostowaną z tyłu. Oprzyj się na przedramionach lub wyciągnij ręce do przodu. Utrzymaj pozycję przez 20–30 sekund.

Stabilizacja to praca nad kontrolą ruchu i ustawieniem kolana w różnych pozycjach. To ważny element, zwłaszcza gdy wracasz do aktywności. Oto przykładowe ćwiczenia:

• Stanie na jednej nodze – stań na jednej nodze. Utrzymaj równowagę przez 30–60 sekund. Możesz utrudnić ćwiczenie, zamykając oczy lub stając na podkładce sensomotorycznej.
  
• Przenoszenie ciężaru ciała w wykroku statycznym – stań w rozkroku – jedna noga z przodu, druga z tyłu. Przenoś ciężar ciała z przodu na tył, kontrolując ustawienie kolan i miednicy. Trzymaj tułów stabilnie.
  
• Mostek biodrowy jednonóż – połóż się na plecach, zegnij jedną nogę, drugą unieś do góry. Unieś biodra, napinając pośladek nogi podporowej. Zatrzymaj na chwilę i powoli opuść biodra na podłoże.
  
• Marsz z taśmą – załóż gumę nad kolanami i przyjmij lekki półprzysiad. Wykonuj małe kroki w bok lub do przodu i tyłu, utrzymując napięcie taśmy i kontrolę nad ruchem kolan.

W pierwszym stopniu dochodzi do powierzchownego rozmiękczenia chrząstki, bez pęknięć czy ubytków. Fizjoterapia skupia się na profilaktyce i korekcji przeciążeń – głównie przez ćwiczenia wzmacniające mięsień czworogłowy uda (szczególnie głowę przyśrodkową), aktywację pośladków i poprawę kontroli ruchu kolana. Wprowadza się stabilizację, ćwiczenia funkcjonalne, a także pracę nad nawykami ruchowymi.

W tym przypadku chrząstka zaczyna pękać i pojawiają się zmiany strukturalne, ale bez ubytków pełnej grubości. Fizjoterapia rozszerza działania o dokładniejszą pracę manualną – na przykład mobilizacje rzepki, techniki tkanek miękkich i większy nacisk na równowagę mięśniową wokół stawu kolanowego. Ćwiczenia nadal są dynamiczne i funkcjonalne, ale prowadzone w bardziej kontrolowanych zakresach ruchu. 

W tym wypadku chrząstka rzepki ma już pęknięcia sięgające głębiej, miejscami niemal do kości. Fizjoterapia wymaga ostrożności – często zaczyna się od ćwiczeń w odciążeniu, izometrycznych i stabilizacyjnych, z unikaniem głębokiego zgięcia kolana. Dodatkowo stosuje się terapię manualną, rozciąganie tkanek, aktywację biodra i brzucha. Progresja następuje powoli, a fizjoterapeuta monitoruje reakcję bólową na objawy chondromalacji rzepki – ważna jest dobra komunikacja i indywidualne dostosowanie planu, by nie nasilać urazów.

Jest to najcięższy stopień uszkodzenia chrząstki stawowej rzepki kolanowej. Odpowiednie ćwiczenia dobrane przez fizjoterapeutę są konieczne przy leczeniu, acz prowadzone bardzo zachowawczo. W przypadku chondromalacji rzepki 4 stopnia dominują te w odciążeniu, bez nacisku osiowego i z naciskiem na poprawę zakresu ruchu, napięcia mięśniowego i stabilizacji. Często łączy się je z konsultacjami ortopedycznymi. Możliwe są też dodatkowe interwencje, jak zastrzyki czy rozważenie leczenia operacyjnego. 

Bieganie przy chondromalacji rzepki, podobnie jak i jazda na rowerze, nie jest całkowicie zakazane, ale wymaga rozsądku i dobrego przygotowania. Jeśli ból pojawia się już po kilku minutach biegu, warto odpuścić i wrócić do etapu ćwiczeń wzmacniających oraz stabilizacyjnych. Gdy kolano pracuje płynnie, bez bólu w chodzie i podczas lekkiego treningu, można rozważyć powrót do truchtu – najlepiej po miękkim podłożu, w odpowiednim obuwiu i z krótkimi odcinkami. 

Leczenie chondromalacji rzepki opiera się przede wszystkim na odpowiednio dobranym ruchu – ćwiczeniach, które wspierają prawidłowy tor pracy stawu kolanowego i odbudowę równowagi mięśniowej. Ignorowanie objawów lub zbyt szybki powrót do intensywnych aktywności może tylko nasilić dolegliwości. Dlatego tak ważne jest stopniowe działanie, cierpliwość i wsparcie specjalisty, który poprowadzi cały proces w bezpieczny sposób.