Siatkówka na siedząco – poznaj zasady tego sportu!

Piłka siatkowa na siedząco (ang. sitting volleyball) to dynamiczna i widowiskowa dyscyplina paraolimpijska, która zyskała rozpoznawalność na całym świecie. Choć jej zasady są zbliżone do klasycznej siatkówki, kluczową różnicą jest to, że zawodnicy grają w pozycji siedzącej, co pozwala rywalizować osobom z niepełnosprawnościami. Skąd jednak wzięła się ta niesamowita dyscyplina?

Korzenie siatkówki na siedząco sięgają okresu powojennego. Właśnie w tym czasie sport zaczął być wykorzystywany jako forma rehabilitacji dla weteranów wojennych oraz osób, które doznały trwałych urazów. Już w latach 40. XX wieku zaczęły się pojawiać różne odmiany sportów adaptacyjnych, które umożliwiały osobom z niepełnosprawnościami powrót do aktywnego życia i jednym z nich stała się właśnie siatkówka na siedząco. 

Za ojczyznę siatkówki na siedząco uznaje się Holandię. W tym kraju, a dokładnie w 1956 roku holender Piet Swanenburg, wpadł na pomysł, by połączyć tradycyjną siatkówkę z elementami niemieckiej gry „Sitzball” – odmiany piłki ręcznej rozgrywanej w pozycji siedzącej. Sitzball był już popularny wśród osób z niepełnosprawnościami, jednak brakowało w nim dynamiki. Swanenburg i jego współpracownicy dostosowali zasady siatkówki tak, aby można było w nią grać na podłożu, przy zachowaniu dużej intensywności gry.

Nowa odmiana siatkówki szybko zyskała na znaczeniu w Holandii, a w późniejszym czasie zaczęła rozprzestrzeniać się na inne kraje Europy Zachodniej. W 1978 roku powstała Międzynarodowa Federacja Sportu dla Osób Niepełnosprawnych (ISOD), która uznała siatkówkę na siedząco za oficjalną dyscyplinę sportową i zaczęła organizować międzynarodowe turnieje.

Przełomowym momentem dla tej dyscypliny był jej debiut na Igrzyskach Paraolimpijskich w Arnhem w 1980 roku. Wówczas do programu igrzysk włączono siatkówkę na siedząco mężczyzn, a w turnieju uczestniczyły zespoły z Holandii, Niemiec, Jugosławii, Danii i Stanów Zjednoczonych. Holendrzy, jako pionierzy tej dyscypliny, wywalczyli złoty medal.

Siatkówka na siedząco czerpie garściami z tradycyjnej siatkówki, jednak została lekko zmodyfikowana, aby pozwolić na rozgrywkę osobom niepełnosprawnym. Dyscyplina rozgrywana jest na boisku o wymiarach dziesięć na sześć metrów. W przeciwieństwie do klasycznej siatkówki zawodnicy poruszają się po boisku, utrzymując stały kontakt z podłożem przynajmniej jedną częścią ciała od pasa w dół. Ten kluczowy przepis zapewnia równą rywalizację i odróżnia siatkówkę na siedząco od jej tradycyjnej wersji.

W tym sporcie linia ataku znajduje się 2 metry od siatki, co wpływa na strategię ataku i obrony. Siatka zawieszona jest na wysokości:

– 1,15 m dla mężczyzn,
– 1,05 m dla kobiet.

Każda drużyna składa się maksymalnie z 12 zawodników. Sześciu zawodników przebywa na boisku, a sześciu zawodników czeka na ławce rezerwowej. Zmiany zawodników odbywają się zgodnie z określonymi zasadami, podobnie jak w tradycyjnej siatkówce.

Jak już wspomnieliśmy, podstawowym przepisem siatkówki na siedząco jest obowiązek utrzymania kontaktu z podłożem przynajmniej jedną częścią ciała od pasa w dół. Zawodnicy mogą się przemieszczać, odpychając się rękami, ale w trakcie wykonywania zagrania, takiego jak odbicie, atak czy blok, mają kontakt z podłożem. 

Ciekawostka: Wśród sportów drużynowych dla osób z niepełnosprawnościami istnieje także siatkówka na wózkach, ale różni się ona znacząco od siatkówki na siedząco. Zawodnicy grają na wózkach inwalidzkich i nie muszą dotykać ciałem podłoża. 

Siatkówka na siedząco rozgrywana jest w systemie „best of five”, czyli do trzech wygranych setów. Pierwsze cztery sety rozgrywane są do 25 punktów, przy minimum dwóch punktach przewagi. Piąty, decydujący set rozgrywany jest do 15 punktów. Nie ma limitu czasu na sety – gra trwa, dopóki jedna z drużyn nie uzyska wymaganej przewagi. Każda drużyna może skorzystać z dwóch przerw na czas w każdym secie.

Jeśli chodzi o serwis to może być wykonany z dowolnej części boiska, ale siatkarz w momencie uderzenia piłki ma mieć kontakt z podłożem. Każda drużyna może wykonać maksymalnie trzy odbicia przed przebiciem piłki na stronę przeciwnika (plus ewentualne dotknięcie w bloku). Zawodnicy mogą blokować zagrania przeciwnika bezpośrednio po drugiej stronie siatki, co jest dozwolone również przy odbiorze zagrywki (w przeciwieństwie do siatkówki klasycznej). Mogą również atakować z dowolnej części boiska, ale mają przestrzegać zasady kontaktu z podłożem.

Reprezentacja Polski w siatkówce na siedząco również od lat aktywnie uczestniczy w międzynarodowych rozgrywkach, odnosząc sukcesy zarówno w kategorii mężczyzn, jak i kobiet. Polska męska drużyna zadebiutowała w 1997 roku, a w 2023 roku podczas mistrzostw Europy w Caorle we Włoszech, zajęła czwarte miejsce, co jest jednym z najlepszych wyników w historii polskiej siatkówki na siedząco.

Siatkówka dla niepełnosprawnych na siedząco to sport zespołowy, a jego popularność wynika zarówno z dostępności, jak i dynamicznego, widowiskowego charakteru gry. Zaletą tej dyscypliny jest możliwość uczestniczenia zarówno zdrowych jak zawodników z ograniczeniami. To ważne, ponieważ nie każda dyscyplina sportowa dla osób z niepełnosprawnościami pozwala na tak szerokie uczestnictwo.

Dodatkowym atutem jest niewielkie zapotrzebowanie sprzętowe – boisko jest mniejsze niż w klasycznej siatkówce, a zawodnicy nie potrzebują specjalistycznych wózków czy protez, jak ma to miejsce w innych sportach. Wystarczy przestrzeń do gry, piłka do siatkówki i siatka zawieszona na odpowiedniej wysokości. Należy pamiętać również o wygodnym stroju sportowym – buty do siatkówki z dobrą amortyzacją, koszulka, szorty, legginsy i nakolanniki siatkarskie – to wystarczy, aby dobrze się bawić!

Rehabilitacja i rozwój sprawności to kolejna korzyść. Dla wielu osób z niepełnosprawnościami siatkówka na siedząco jest świetnym sposobem na poprawę kondycji fizycznej, koordynacji i siły mięśniowej. Sport ten angażuje całe ciało, szczególnie mięśnie ramion, tułowia i pleców, co jest niezwykle ważne w procesie rehabilitacji, na przykład po amputacjach kończyn lub urazach rdzenia kręgowego.

Dodatkowo, uczestnictwo w drużynie pomaga zawodnikom odzyskać pewność siebie, rozwija umiejętności współpracy i daje poczucie przynależności do społeczności. 

Siatkówka na siedząco to nie tylko sport, ale także sposób na integrację, rehabilitację i przełamywanie barier. Dzięki niej zawodnicy mogą czerpać radość z gry, rozwijać swoje umiejętności i uczestniczyć w międzynarodowych zawodach, w tym w prestiżowych igrzyskach paraolimpijskich. Ta niezwykła odmiana siatkówki udowadnia, że sport nie zna granic i każdy może w nim odnaleźć swoje miejsce.